Δίκταμο, ο θάμνος της Δίκτης ή έρωντας. Το θεϊκό βοτάνι της Κρήτης

Ο δίκταμος ο θάμνος της Δίκτης.
Το όνοµα ∆ίκτανµος, όπως τον αποκάλεσαν οι αρχαίοι, προέρχεται από το ονομαστό όρος της Κρήτης την Δίκτη
“∆ίκταµνος ο Θάµνος της ∆ίκτης” ή έρωντας.
Μερικά αρχαία κρητικά ονόματα του δίκταμου είναι:
– βελούλκο ή βελοτόκο, διευκρινίζοντας την ικανότητα του φυτού να θεραπεύσει πληγές βέλους,
– στομαχόχορτο, διευκρινίζοντας τις ισχυρές θεραπευτικές του ιδιότητες σε προβλήματα του στομαχιού – όπως το έλκος,
– κεφαλόχορτο, οι κομπρέσες με το αιθέριο έλαιό του ανακουφίζουν τον πονοκέφαλο
– μαλλιαρόχορτο, λόγω των “μαλλιαρών” του φύλλων και
– γέροντας, προφανώς λόγω της μορφολογίας του φυτού, καθώς τα φύλλα του καλύπτονται από πυκνές λευκές τρίχες
– στοματόχορτο γιατί όταν μασιέται θεραπεύει από την ουλίτιδα και καταπολεμά τη δυσοσμία του στόματος, και
– έρωντας, για τις ισχυρές αφροδισιακές του ιδιότητες.
Ονομασία “έρωντας” σύμφωνα με τη λαογραφική παράδοση.
– Σύμφωνα με τη λαογραφική παράδοση, η οποία πολλές φορές ωραιοποιεί κάποιες καταστάσεις, κάποιος πρέπει να είναι πραγματικά ερωτευμένος, να αγαπάει πολύ,  για να ανέβει και να μαζέψει τους βλαστούς του “έρωντα”, που εκείνα τα χρόνια εφύοντο σε κακοτράχαλα μέρη, ώστε να τους προσφέρει, ή, σύμφωνα με άλλη εκδοχή, κάποιος περνά του “έρωτα τα πάθη” για να τον μαζέψει, τον “έρωντα”…
Το βοτανικό/διωνυμικό του όνομα Origanum dictamnus.
Η ιστορία του δίκταμου
Το δίκταμο είναι το πιο φημισμένα από τα κρητικά ενδημικά βότανα.
Το βρίσκουμε μόνο στο νησί της Κρήτης σκαρφαλωμένο σε απόκρημνους βράχους με υψόμετρο από 0 έως 1900 μέτρα και
όπως έγραψε και ο Θεόφραστος “το δε δίκταµνον ίδιον της Κρήτης”
Το δίκταμο είναι ένα πολυετές αρωματικό φυτό με βλαστούς 20-40cm.
Τα φύλλα του είναι πρασινόλευκα 13-25mm δισκοειδή-ωοειδή και καλυμμένα με πυκνές τρίχες.
Τα λουλούδια του με μια πανέμορφη στεφάνη ροδινοπρασινωπή, έως κοκκινολιλά, περιβαλλόμενη από μεγάλα κοκκινωπά βράκτια,
Ο κάλυκάς του είναι με 5 οδόντες και το άρωμα του θεσπέσιο.
Τα μέρη του πάνω από το έδαφος, τα μη ξυλώδη, έχουν παραδοσιακά χρησιμοποιηθεί στην Κρήτη, από αρχαιοτάτων χρόνων-
1) για την παρασκευή μιας έγχυσης που ονόμαζαν βραστάρι, εκ του βράζω,
2) βάμματος για δερματική χρήση και
3) σαν μασώμενο, στη φυσική του κατάσταση, ακατέργαστο, για την ουλίτιδα, τον  βήχα και το κρυολόγημα.
Όσον αφορά τη μαγειρική χρήση του, χρησιμοποιούσαν φύλλα και ταξιανθίες σε σάλτσες, σαλάτες, κρασιά και ποτά.
Τα αποξηραμένα φύλλα και τα εκχυλίσματα χρησιμοποιούσαν σε πικρά ποτά και ροφήματα, αλλά και σε  σάλτσες ψαριών.
Σήμερα η μαγειρική χρήση του δίκταμου είναι πολύ περιορισμένη.
Το δίκταμο – το θαυματουργό αυτό βότανο – ήταν γνωστό και στη μινωική εποχή.
Αυτό μαρτυρούν ανασκαφές στο παλάτι της Κνωσού, όπου και βρέθηκαν σπόροι του δίκταμου (27ος-15ος αιώνας π.Χ.), γεγονός που υποδηλώνει μια πραγματικά αρχαία χρήση του περίφημου βοτάνου.
Οι Μινωίτες παρασκεύαζαν από το βότανο:
– αρώματα,
– αλοιφές, τις οποίες χρησιμοποιούσαν για την επούλωση τραυμάτων και πληγών, καθώς θεωρούσαν το δίκταμο ικανό να απορρίπτει τα σιδερένια τόξα από τα πληγωμένα σώματα.
Σύμφωνα με τους αρχαίους συγγραφείς τη δράση αυτή του δίκταμου παρατήρησαν οι κάτοικοι των χρόνων εκείνων παρατηρώντας τα αγριοκάτσικα της Kρήτης, τους Kρητικούς Aίγαγρους-Capra aegagrus- τα οποία όταν πληγώνονταν και έμενε το βέλος στο σώμα τους έτρωγαν δίκταμο και το σώμα τους το απέβαλε αμέσως,
– αρωματικά λάδια, ειδικά με λάδι ελαιόλαδου, το οποίο προσέφεραν
στους θεούς,
στους βασιλιάδες και ιερείς τους,
– αρωματικούς οίνους, όπως το δικταμνίτη οίνο που μας αναφέρει ο Διοσκουρίδης στο πέμπτο βιβλίο του περί ύλης ιατρικής.
Τα αρωματικά λάδια που παρασκεύαζαν από το βότανο είχαν τονωτικές και διεγερτικές ιδιότητες.
Το άγαλμα της θεάς Aρτέμιδος, η οποία
εκτός των άλλων ήταν και προστάτης των εγκύων, έφερε στο κεφάλι της στεφάνι από δίκταμο.
Στο δίκταμο αναφέρονται πολλοί αρχαίοι συγγραφείς και αρχαίοι γιατροί, οι οποίοι του απέδιδαν πολλές θεραπευτικές ιδιότητες.
– ο Θεόφραστος στο έργο του “Περί Φυτών ιστορίες” επιβεβαιώνει τις ισχυρές επουλωτικές και αιμοστατικές ιδιότητες του δίκταμου: “Σπάνιον δε εστί και γαρ ολίγος ο τόπος ο Φέρων και τούτον αιγές εκµένονται δια τα Φιληδείν, αληθές δε φασίν είναι και το περί τωv βέλων ότι φάγουσαις, όταν τοξευθώσιν εκβάλλει”
– ο Διασκουρίδης, ο οποίος θεράπευε και τις πληγές των στρατιωτών σε περιόδους πολέμου με το δίκταμο μας αναφέρει:
“ού µόνον γαρ πινοµένη, αλλά και προστιθεµένη, υποθυµιωµένη τα
τεθνηκότα έµβρυα εκτινάσσει”
– ο Πλούταρχος
– ο Πλίνιος, ο οποίος αναφερόμενος στο δίκταμο λέει:
“Tο φυτόν καλούμενον δίκταμον εις ουδέν άλλο μέρος φύεται ειμη εν τη νήσω Kρήτη”.
– ο Aπούλιος
– Aριστοτέλης στο έργο του “Περί των ζώων ιστορίαι” μας κάνει γνωστές τις παυσίπονες και επουλωτικές ιδιότητες του δίκταμου αναφέροντας τα εξής:
“Επεί και εν Kρήτη φασί τας αίγας τας αγρίας όταν τοξευθώσι ζητείν το δίκταμνον δοκεί δε τούτον εκβλητικόν είναι των τοξευµάτων εν τω σώµατι”.
– ο Iπποκράτης τον χρησιμοποιούσε για προβλήματα της χοληδόχου κύστεως,
για τα προβλήματα των πνευμόνων,
για τη φυματίωση,
σαν κατάπλασμα σε πληγές για την επούλωσή τους,
σαν εμμηναγωγό,
για τη δυστοκία, κατάπλασμα του βοτάνου χαμηλά στην κοιλιά την ώρα του τοκετού – για
αυτό είχε ονομάσει το βότανο και «ωκυτόκιον», από το ωκύς που σημαίνει ταχύς, και τόκος που σημαίνει τοκετός και κατ’ επέκταση αυτό που επιταχύνει τον τοκετό,
σαν εκτρωτικό και για την διευκόλυνση της υστεροτοκίας,
Επισημαίνει πως ο “δίκταμνος” είναι φυτό που βγαίνει μόνο στη Κρήτη, ενώ αναφέρει πως χρησιμοποιούσε το δίκταμο με τη μορφή εγχύματος σε νερό και σε κρασί.
Η παράδοση αυτή μεταβιβάστηκε στους Ρωμαίους και διάσημους Λατίνους συγγραφείς όπως ο Κικέρων (2ος-1ος αιώνας π.Χ.) και ο Βιργίλιος (1ος αιώνας π.Χ.), οι οποίοι απέδωσαν την επούλωση των πληγών του Τρώου ήρωα Αινεία στο δίκταμο της Κρήτης.
Ο Bιργίλιος στο 12ο βιβλίο της “Aινειάδας” του διηγείται ότι,
όταν πληγώθηκε ο Aινείας από βέλος, η μητέρα του η Aφροδίτη πήγε και μάζεψε δίκταμο στο όρο Δίκτη της Kρήτης “φυτόν ύπερ επιζητεί η άγρια αίξ, όταν το ταχύ βέλος του κυνηγού την πληγώσει”.
Η ίδια η θεά, όταν είχε αισθανθεί τους πόνους του τοκετού μάζεψε φύλλα δίκταμου και τα χρησιμοποίησε κατάλληλα.
Πολύ αργότερα θα συναντήσουμε το δίκταμο σε μεσαιωνικά μοναστήρια, στα διάσημα λικέρ Benedictine και Trappistine των Benedictines και Trappistines μοναχών, αντίστοιχα
Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, το βότανο καταγράφεται στον κώδικα Carlomagnus (742–814 μ.Χ.)

Το δίκταμο είναι ένα διάσημο φαρμακευτικό φυτό γνωστό από την αρχαιότητα.
Θεωρήθηκε ως “πανάκεια”- καθολική θεραπεία και χρησιμοποιήθηκε διεξοδικά για διαταραχές του στομάχου,
για τα γαστρικά έλκη-γενικά για τα προβλήματα του πεπτικού συστήματος,
για τη σπλήνα,
για τις ρευματικές παθήσεις,
για τη διευκόλυνση του τοκετού και για πλήθος γυναικολογικών διαταραχών.

ὅθεν οἱ ξηροί και διάπυροι τόποι τῆς οἰκουμένης τα πλεῖστα και κάλλιστα τῶν ἀρωμάτων φέρουσιν· Θεόφραστος

Το δίκταμο σήμερα
Το άγριο δίκταμο σήμερα προστατεύεται από τη Σύμβαση της Βέρνης* και όπως στο παρελθόν, είναι περιζήτητο,
σπάνιο και δυσεύρετο.
Είναι ένα βότανο µε ιδιαίτερη οικονομική σημασία και η υπερβολική και αλόγιστη εκμετάλλευση του άγριου βοτάνου, προκάλεσε μείωσή του ακόμα και
εξαφάνισή του σε ορισμένες περιοχές.
Δυστυχώς, όπως και σε πολλές άλλες περιπτώσεις, οι άνθρωποι που μάζευαν το δίκταμο δεν είχαν ούτε τις απαιτούμενες γνώσεις, ούτε τον κατάλληλο εξοπλισμό και “κρεμασμένοι” με πρωτόγονο τρόπο, και με κίνδυνο της ζωής τους, από τους βράχους μάζευαν και τις περισσότερες φορές ξερίζωναν ολόκληρο το βότανο, επιταχύνοντας την εξαφάνισή του.
    Σήμερα, ευτυχώς, καλλιεργείται σε περιοχές του Νομού Ηρακλείου στην Κρήτη, αλλά και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας και έτσι μπορούμε να χαρούμε και την ευωδιά του και τις θεραπευτικές του ιδιότητες
Οι χρήσεις και οι δράσεις του δίκταμου.
Σήμερα, όπως και στο παρελθόν, το δίκταμο χρησιμοποιείται ευρέως ως παραδοσιακό φάρμακο.
Το δίκταμο θεωρείται παραδοσιακό βοτανικό φαρμακευτικό προϊόν με ισχυρότατες ιδιότητες, δράσεις  και χρήσεις.
Τα εναέρια μέρη του, τα χρησιμοποιούμε σε ροφήματα για την ίαση πολλών παθήσεων αλλά και για τη διατήρηση της καλής μας υγείας.
Σύμφωνα με τη μακροχρόνια χρήση και εμπειρία και λαμβάνοντας υπόψη τα υπάρχοντα in vitro και in vivo φαρμακολογικά δεδομένα, το δίκταμο:
– έχει ισχυρή κυτταροτοξική δραστηριότητα, τα εκχυλίσματά του έχουν αποδειχτεί δραστικά κατά του καρκίνου του πνεύμονα
– έχει ένα ενδιαφέρον αντιβακτηριακό προφίλ έναντι θετικών και αρνητικών κατά Gram ανθρώπινων παθογόνων μικροοργανισμών,
– καταπραΰνει τους πόνους της περιόδου, ιδανικό σε προβλήματα της εμμήνου ρύσεως
– καταπραΰνει τον πόνο και διευκολύνει τον τοκετό,
– ιδανικό στη διατήρηση της σεξουαλικής υγείας – ιδανικό σε προβλήματα στύσης
– καταπραΰνει τον πόνο
– συντελεί στη θεραπεία προβλημάτων των νεφρών
– το δίκταμο, όπως η ρίγανη και η μαντζουράνα, θεραπεύει και προστατεύει από το ελικοβακτήριο του πυλωρού.
– ανακουφίζει και θεραπεύει από το βήχα που σχετίζεται με το κρυολόγημα και άλλα προβλήματα του αναπνευστικού
– ανακουφίζει και θεραπεύει γαστρεντερικές διαταραχές
– ανακουφίζει και θεραπεύει φλεγμονές και μώλωπες του δέρματος
Οι ιδιότητες του δίκταμου
Οι τρέχουσες μελέτες έχουν δείξει ότι τα εκχυλίσματα του δίκταμου και το αιθέριο έλαιό του έχουν ισχυρότατες φαρμακολογικές ιδιότητες, όπως ισχυρότατες αντιμικροβιακές – αντιιικές και αντιβακτιριακές
αντικαρκινικές,
αντιελκώδεις,
αιμοστατικές,
αντισηπτικές,
αντιοξειδωτικές,
αναζωογονητικές,
αναλγητικές,
αντιφλεγµονώδεις,
αντιπυρετικές,
αφροδισιακές,
αποχρεμπτικές
αντιπυρετικές
επουλωτικές,
ηπατοπροστατευτικές,
καταπραϋντικές του πεπτικού συστήματος και
σπασμολυτικές.
Επίσης ανανεώνει τις μειωμένες σεξουαλικές λειτουργίες,
δίνει σεξουαλική δύναμη και αναζωογονεί την εξασθενημένο libido.
Εγχύματα δίκταμου
– 3-7 g σε 150 ml ζεστό νερό
– πίνουμε 2-3 φλιτζάνια, 150- 200 ml το καθένα, καθημερινά για την αμυγδαλίτιδα,
το κρυολόγημα,
το βήχα,
τον πονόλαιμο,
τη δυσφορία του στομάχου,
το έλκος του στομάχου,
των ήπιων γαστρικών διαταραχών,
την ουλίτιδα – ιδανικός τρόπος, η μάσηση των φύλλων,
την υγεία των νεφρών μας,
την υγεία του συκωτιού μας,
τη σεξουαλική υγεία – ιδανικό σε προβλήματα στύσης,
τα προβλήματα της εμμήνου ρύσεως και τους πόνους της περιόδου,
την αναζωογόνηση και την τόνωση όλου του οργανισμού.
Δερματική χρήση
Ως ισχυρότατο αντισηπτικό,
αντιβακτηριακό και αντιφλεγμονώδες βότανο το δίκταμο το χρησιμοποιούμε ως  κατάπλασμα, κοπανισμένα φύλλα, ή κομπρέσες, το έγχυμά του, για φλεγμονές,
για μώλωπες και έλκη,
για επούλωση των πληγών, 2-5 φορές την ημέρα.
Επίσης οι κομπρέσες με το αιθέριο έλαιο του ανακουφίζουν από μυϊκούς και ρευματικούς πόνους,
το κατάπλασμά του απαλύνει πονοκεφάλους,
και τη ρίζα του, σε μορφή αλοιφής, τη χρησιμοποιούμε για τη θεραπεία της ισχιαλγίας.
Αυτός είναι – λοιπόν – ο δίκταμνος ή “έρωντας” και είναι άλλος ένας θησαυρός της Κριτικής Γης, ο οποίος έχει χρησιμοποιηθεί ως μια παραδοσιακή θεραπεία χωρίς προβλήματα για πάρα – πάρα πολλά χρόνια

Ένας αξιοσημείωτος αριθμός βοτάνων που έχουν βρεθεί σε αγορές της Ελλάδας, αναφέρονται από τον Διοσκουρίδη, ενώ η σύγκριση με τις πρόσφατες εθνοβοτανικές πληροφορίες δείχνει ότι η χρήση των φυτών του Διοσκουρίδη παραμένει αδιάλειπτη.
Έτσι παρατηρήθηκε ότι το εμπόριο βοτάνων στην Ελλάδα εξακολουθεί να βασίζεται στην ελληνική εθνοβοτανική παράδοση, που χρονολογείται από την αρχαιότητα.

Πως παρασκεύαζαν στην Αρχαιότητα το δικταμνίτη οίνο, σύμφωνα με το Διοσκουρίδης
“μουσκεύουμε σε οκτώ κοτύλες μούστου τέσσερις δραχμές δίκταμου μέσα σε πανί για τρεις μήνες”
– κάνει καλό σε όσους έχουν ναυτία στο στομάχι
– προκαλεί και την έμμηνο ρύση και τον καθαρισμό μετά τον τοκετό.
Δίκταμο σε ελαιόλαδο:
– σε ένα γυάλινο βάζο ρίχνουμε ένα φλιτζάνι αγνό ελαιόλαδο
– προσθέτουμε τρία με τέσσερα κλαδάκια φρέσκο ή ξερό δίκταμο
– το φυλάμε σε δροσερό και σκοτεινό μέρος για τρεις περίπου εβδομάδες
– το σουρώνουμε
Το χρησιμοποιήσουμε σε φαγητά,
σε σαλάτες και σάλτσες ή
κάνουμε επάλειψη σε σημεία του δέρματός μας που έχουν πρόβλημα

Συνολικά, έχουν ταυτοποιηθεί 44 ενώσεις και κύρια συστατικά στο δίκταμο και στο αιθέριο έλαιό του, τα οποία αντιστοιχούν περίπου στο 98,28%, ενώ οι ενώσεις που κυριαρχούν είναι:
carvacrol 68.96%
β-phellandrene 18.34%
borneol,
thymol,
thymoquinone,
thymoquinol 2-O-β-glucopyranoside
terpin-1-en-4-ol,
carvacrol methyl ether,
carvacrol (52.2%),
γ-terpinene (8.4%),
p-cymene (6.1%),
linalool (1.4%),
caryophyllene (1.3%).
Tα επίσης ισχυρά φλαβονοειδή:
apigenin
kaempferol
quercetin
eriodictyol
taxifolin
narigenin
– τα τριτερπένια:
rosmarinic acid
rosmarinic acid methyl ester
oleanolic
rare 21α-OH oleanolic acid
ursolic acid
21α-OH ursolic acid
και
ouvaol
Κείμενο και επιμέλεια κειμένου:tahlia-botanologia.gr

* Η Σύμβαση της Βέρνης είναι ένα δεσμευτικό διεθνές νομικό μέσο στον τομέα της διατήρησης της φύσης.
Με το διεθνές νομικό αυτό μέσο καλύπτεται το μεγαλύτερο μέρος της φυσικής κληρονομιάς της ευρωπαϊκής ηπείρου αλλά και ορισμένων κρατών της Αφρικής.
Υπογράφτηκε τον Σεπτέμβριο του 1979 και τέθηκε σε ισχύ τον Ιούνιο του 1982.
Στην Ελλάδα έχει υιοθετηθεί από το Π.Δ. 1335/83.
Τα συμβαλλόμενα μέρη υποχρεώνονται να προστατεύουν τους πληθυσμούς της άγριας χλωρίδας και πανίδας και να δίνουν ιδιαίτερο βάρος στα ευάλωτα είδη και σε όσα κινδυνεύουν με εξαφάνιση.

μελέτες, αναφορές :
https://pubs.acs.org/doi/abs/10.1021/jf904596m
https://www.researchgate.net
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5874591/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4424236/
https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/00986445.2018.1458026?journalCode=gcec20
https://www.semanticscholar.org
https://www.mdpi.com/1420-3049/12/5/932/htm
https://europepmc.org/article/med/20633631
https://www.hindawi.com/journals/bmri/2014/562679/
https://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1177/1934578X1701201139#
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4424236/
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1878450X15000049
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1878450X15000049#bib45
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0378874104000364
http://www.madeincreta.gr
http://www.teilar.gr/dbData/Dimosieyseis/Food%20Chemistry%20Orig%20dictamnus.pdf
http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0308814698001435
http://www.ema.europa.eu/docs/en_GB/document_library/Herbal_-_HMPC_assessment_report/2013/08/WC500147179.pdf
http://www.researchgate.net/publication/6325610_Cytotoxic_activity_of_Origanum_dictamnus

https://www.loebclassics.com/view/plutarch-lives_alexander/1919/pb_LCL099.233.xml?readMode=verso