Jankaea heldreichii: ένα απομεινάρι της Τριτογενούς περιόδου των παγετώνων, στα βράχια του Ολύμπου

Jankaea heldreichii, είναι ένας μοναδικός θησαυρός της φύσης στα βράχια του Ολύμπου, απομεινάρι  της Τριτογενούς περιόδου των παγετώνων.
Το 2015 ο Φορέας Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Ολύμπου είχε διοργανώσει ένα τριήμερο διεθνές συνέδριο με θέμα “Ο Όλυμπος μνημείο φύσης και παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς”
Στο συνέδριο αυτό έχει γίνει πολύς λόγος για ένα σπάνιο και εξαιρετικής ομορφιάς λουλούδι.
Ένα μικρό μωβ λουλούδι, που έχει κάνει σπίτι του τον Όλυμπο, το οποίο δεν απαντάται πουθενά αλλού στον κόσμο, ούτε έχει κοντινούς “συγγενείς”, ένα απομεινάρι  της Τριτογενούς περιόδου των παγετώνων, οι οπαίοι κυριάρχησαν στη Γη 65 εκατ. χρόνια πριν, και που το κλίμα ήταν θερμότερο και υγρότερο.
Γενικά τα φυτά αυτής της οικογένειας αναπτύσσονται κυρίως στις τροπικές περιοχές, για το λόγο αυτό η ξωτική Jankaea heldreichii θεωρείται εντελώς ξένο είδος προς την Ευρωπαϊκή χλωρίδα.
Παρόλα αυτά θα βρούμε πέντε μοναδικά είδη της στην Ευρώπη, με τη Jankaea heldreichii να φύεται μόνο στον Όλυμπο.
Συνήθως αναπτύσσεται σε υγρές σχισμές και ρωγμές σε ασβεστολιθικούς βράχους στη βόρεια και ανατολική πλευρά του βουνού, ειδικά κοντά σε ρυάκια.
Η υψομετρική της εμβέλεια κυμαίνεται μεταξύ 400 και 2.400m , αλλά είναι πιο συχνή μεταξύ 700 και 1.400m
Ανθίζει από τις αρχές ή τα μέσα Μαΐου, ενώ σε μεγάλα υψόμετρα μέχρι και τις αρχές του Αυγούστου.
Οι επιστήμονες επισημαίνουν πως ο πληθυσμός της Jankaea heldreichii δεν απειλείται αυτή τη χρονική στιγμή, διότι φύεται άφθονα, σε δυσπρόσιτα σημεία, αν και έχει περιορισμένη εξάπλωση.
Είναι υπαρκτή όμως η απειλή των τουριστών, καθώς πολλές φορές, παρατηρείται ανεξέλεγκτη συλλογή του φυτού, παρόλο που η  περιοχή βρίσκεται σε εθνικό πάρκο.
Για την απειλή από τους τουρίστες Η Διεθνής Ένωση για τη Διατήρηση της Φύσης αξιολόγησε την κατάσταση διατήρησής της ως “σχεδόν απειλούμενη”, με το σκεπτικό ότι δεν απειλείται αυτή τη στιγμή, αλλά ο περιορισμένος πληθυσμός και η μικρή έκταση της, τη καθιστούν ευάλωτη, έτσι το φυτό προστατεύεται βάσει της Σύμβασης της Βέρνης και το μεγαλύτερο μέρος της περιοχής του βρίσκεται εντός του Εθνικού Πάρκου Olympus.
Η σπουδαιότητα αυτού του φυτού φαίνεται και από τις νομοθετικές πράξεις με τις οποίες προστατεύεται και από τους καταλόγους σπάνιων ή απειλούμενων φυτών στους οποίους συμπεριλαμβάνεται.
Οι πράξεις και οι κατάλογοι είναι:
-. Οδηγία 92/43 για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας
-. Σύμβαση της Βέρνης (1979) για την Προστασία της Άγριας Ζωής και του Φυσικού Περιβάλλοντος
-. ΠΔ 67/81 του Ελληνικού Κράτους για την προστασία της άγριας πανίδας και χλωρίδας
-. Κόκκινος Κατάλογος Απειλούμενων Ειδών της Παγκόσμιας Ένωσης Προστασίας της Φύσης, με το χαρακτηρισμό “Σχεδόν Απειλούμενο”
-. Παγκόσμιος κατάλογος των φυτικών ειδών που χρήζουν προστασίας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών.
Πως ανακαλύφτηκε
Η Jankaea heldreichii είναι μοναδικό είδος του γένους Jankaea, η οποία ανήκει στην οικογένεια Gesneriaceae.
Παλαιότερα ήταν γνωστή ως Jankaea holdingreichii, το μοναδικό είδος του γένους Jankaea.
Στις 28 Αυγούστου 1851 ο Theodore Heldreich, μετά από την ανάβασή του στον Όλυμπο, έστειλε ένα γράμμα στο μέντορά του Pierre Edmond Boissier στη Γενεύη.
Σε αυτό ανέφερε τα πιο ενδιαφέροντα φυτά που συνάντησε, ανάμεσά του και ένα Gesneriaceae, το οποίο βρήκε “par malheur seulement en fruits ,δυστυχώς μόνο με καρπούς”.
Ανθισμένο υλικό συνέλεξε τελικά ο Θεόδωρος Ορφανίδης μερικά χρόνια αργότερα.
Ο Boissier περιέγραψε αρχικά αυτό το είδος με το όνομα Haberlea Heldreichii, αλλά μερικά χρόνια αργότερα άλλαξε γνώμη και το μετέφερε στο καινούργιο γένος Jankaea, από το όνομα του Victor Janka, επιμελητή του βοτανικού τμήματος του Εθνικού Μουσείου της Βουδαπέστης
(1) Ο Theodor Heinrich Hermann von Heldreich, γεννήθηκε 3 Μαρτίου 1822  και απεβίωσε 7 Σεπτεμβρίου 1902.
Ηταν Γερμανός βοτανολόγος γεννημένος στη Δρέσδη .
Η αγάπη του για τη βοτανολογία τον πήγε στο Μονπελιέ το 1837 για σπουδές υπό τον καθηγητή Michel Félix Dunal.
Αργότερα ολοκλήρωσε τη βοτανολογική του εκπαίδευση στη Γενεύη, μεταξύ των ετών 1838 και 1842.
Η πρώτη του βοτανική αποστολή ήταν στη Σικελία, μετά την οποία δημοσίευσε το πρώτο του έργο «Tre nuove specie di piante scoverte nella Sicilia».
Από το 1843 έως το 1848 ταξίδεψε εκτενώς σε όλη την Ιταλία,
την Ελλάδα,
τη Μικρά Ασία και την Κρήτη.
Κατά τη διάρκεια του 1849 και 1850 έζησε στην Αγγλία, και στη συνέχεια για ένα χρόνο στο Παρίσι, όπου υπηρέτησε ως επιμελητής του P. Barker Webb’s herbarium.
Το 1851 εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Ελλάδα, όπου πραγματοποίησε αυστηρές βοτανικές έρευνες, δημοσιεύοντας δεκατρείς τόμους του «Herbarium Graecum Normale» μεταξύ 1856 και 1896. Στην Ελλάδα υπηρέτησε ως διευθυντής του εθνικού κήπου για πάνω από 50 χρόνια, καθώς και διευθυντής του μουσείου φυσικής ιστορίας, όπου εκτός από το τμήμα βοτανικής βοήθησε στη δημιουργία τμημάτων ζωολογίας και παλαιοντολογίας.
Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, το 1862 στην Αθήνα, ο Theodor Heinrich Hermann von Heldreich γνώρισε τον John Stuart Mill, ο οποίος ταξίδευε μέσω της Ελλάδας με την κόρη του, Helen Taylor, γνωστή φεμινίστρια, συλλέγοντας δείγματα της ελληνικής χλωρίδας.
Οι Heldreich και Mill συζήτησαν ταυτοποιήσεις φυτών και αντάλλαξαν συλλογές.
Η συνάντησή τους είναι τεκμηριωμένη στα βοτανικά σημειωματάρια του John Stuart Mill, που έχουν κατατεθεί στα Αρχεία της Σχολής Οικονομικών του Λονδίνου.
Ένα τμήμα του John Stuart Mill Herbarium, που πιστεύεται ότι βρίσκεται κοντά σε 4000 δείγματα, στεγάζεται στο National Herbarium of Victoria (MEL) και μέσα σε αυτό το τμήμα περιλαμβάνονται ένα σύνολο δειγμάτων Heldreich, κυρίως από τις περιοχές της Αττικής και της Κρήτης.
(2) Ο Pierre Edmond Boissier  γεννήθηκε στη Γενεύη το 1810 και πέθανε το 1885.
Το ενδιαφέρον του για το φυτικό βασίλειο εκδηλώθηκε στην παιδική του ηλικία.
Σπούδασε στη Γενεύη και στο Παρίσι.
Εκεί για πρώτη φορά ενδιαφέρθηκε και ασχολήθηκε εντατικά με την ισπανική χλωρίδα που τότε ήταν σχεδόν ανεξερεύνητη.
Το 1836 ταξίδεψε στην Ισπανία και το 1838 δημοσίευσε την πρώτη του εκτενή εργασία με τον τίτλο Elenchus plantarum novarum minusque cognitarum, στην οποία περιέγραψε 200 νέα είδη.
Το 1839 ο Μπουασιέ αρχίζει να δημοσιεύει το μνημειώδες έργο του Voyage Botanique dans le Midi de l’Espagne pendant l’année 1837, το οποίο ολοκληρώθηκε το 1846.
Το 1842 ταξίδεψε στην Ελλάδα και στη Μικρά Ασία και το 1845 – 1846 μαζί με τη σύζυγό του Lucile Butini, επισκέφτηκε την Αίγυπτο, την Αραβία, τη Συρία και την Παλαιστίνη.
Προς τιμήν της συζύγου του ο Pierre Edmond Boissier  έδωσε το όνομά της στα είδη Celsia luciliae,
Omphalodes luciliae,
Chionodoxa luciliae.
Από το 1849 επισκέφτηκε αρκετές φορές την Ιβηρική χερσόνησο, ταξίδεψε στις Άλπεις, και σε Γερμανία,
Αυστρία,
Αγγλία,
Νορβηγία,
Δανία,
Ιταλία,
Αλγερία,
Ρωσία και Περσία.
Το 1867 εκδόθηκε ο πρώτος τόμος του περίφημου έργου του Flora orientalis, του οποίου ο πέμπτος και τελευταίος τόμος δημοσιεύτηκε το 1884, ένα χρόνο πριν από το θάνατό του.
Στο έργο αυτό περιγράφονται λεπτομερώς 11.876 είδη, σημειώνονται οι περιοχές εξάπλωσής τους καθώς και τα χαρακτηριστικά που τα ξεχωρίζουν.
Ο Pierre Edmond Boissier  περιέγραψε συνολικά 3602 νέα είδη και σε συνεργασία με άλλους, 2338 ακόμα, είδη.
Περιέγραψε 103 νέα γένη και σε συνεργασία με άλλους βοτανολόγους, 28.
Ο Pierre Edmond Boissier συνεργάστηκε και με τον Γερμανό βοτανολόγο Theodor Heinrich Hermann von Heldreich προς τιμήν του οποίου ονόμασε το γένος Heldreichia.
Η επίσημη συντομογραφία του ονόματός του στη βοτανική είναι Boiss.
(3) Ο Θεόδωρος Ορφανίδης  ήταν Έλληνας ποιητής και βοτανολόγος του 19ου αιώνα.
Γεννήθηκε στη Σμύρνη το 1817.
Τα παιδικά του χρόνια τα πέρασε στη Σύρο και στην Τήνο.
Εγκαταστάθηκε από το 1835 στην Αθήνα και αφού ολοκλήρωσε τις γυμνασιακές σπουδές του διορίστηκε στο υπουργείο Εσωτερικών.
Σπούδασε βοτανική στο Παρίσι με κρατική υποτροφία.
Όταν γυρίζει το 1850 διορίζεται έκτακτος καθηγητής στο πανεπιστήμιο.
Συμμετείχε ως πληρεξούσιος στη Β΄ Εθνοσυνέλευση.
Την περίοδο 1867-1868 χρημάτισε πρύτανης.
Ο Ορφανίδης μελέτησε τον φυτικό πλούτο της Ελλάδας και δημοσίευσε τα πορίσματα των ερευνών του στο έργο του Flora graeca exciccata.
Ανακάλυψε πενήντα περίπου είδη ελληνικών φυτών.
Τα φυτικά είδη Heracleum orphanidis,
Centaurea orphanidea,
Biebersteinia orphanidis,
Campanula orphanidea,
Euphorbia orphanidis,
Nepeta orphanidea,
Tulipa orphanidea,
Verbascum orphanideum και Viola orphanidis έχουν ονομασθεί προς τιμήν του.
Η ποίηση του Θεόδωρου Ορφανίδη εντάσσεται στην Α’ Αθηναϊκή Σχολή και είναι κυρίως σατιρική.
Είναι επηρεασμένος από τον Αλέξανδρο Σούτσο, τον οποίο προσπαθεί και να μιμηθεί.
Εμφανίζεται πρώτη φορά το 1836 με τη σατυρική συλλογή του “Ο Μένιππος”.
Το 1840 εκδίδει για σύντομο διάστημα το σατιρικό περιοδικό “Ο Τοξότης”.
Ο Ιωάννης Κωλέττης απομακρύνει τον ενοχλητικό ποιητή με την υποτροφία που του δίνει για να σπουδάσει στο Παρίσι.
Όταν γυρίζει γράφει άφθονα ποιήματα επικολυρικά.
Συμμετείχε σε ποιητικούς διαγωνισμούς και ως διαγωνιζόμενος και ως κριτής, διαμορφώνοντας τη νεοελληνική κριτική.
Οι κριτικοί θεωρούν την ποίησή του χωρίς πρωτοτυπία και χαμηλής ποιότητας.
Απεβίωσε το 1886.
(4) Ο Viktor Janka von Bulcs, που ονομάζεται επίσης Victor von Janka ή Viktor Janka για συντομία, γεννήθηκε 24 Δεκεμβρίου 1837 στη Βιέννη και απεβίωσε 9 Αυγούστου 1890 στη Βουδαπέστη.
Ήταν Αυστρο-Ουγγρικός αξιωματικός και βοτανολόγος και  ο θεματοφύλακας του βοτανικού τμήματος του Εθνικού Μουσείου της Ουγγαρίας.
Ο Viktor Janka von Bulcs ενδιαφερόταν για τη βοτανική χλωρίδα από την εποχή  των σχολικών του ημερών στη Βιέννη και στο Cluj , όπου βρίσκονταν η επιχείρηση του πατέρα του,  που είχε σχέση με τα λουλούδια.
Το 1859 ήταν μαθητής και το 1861 υπολοχαγός.
Το 1867 παραιτείται από την υπηρεσία του ως υπολοχαγός των Cürassier-Regiment Jung-Nassau, διατηρώντας παράλληλα το αξίωμά του.
Έφυγε από την Ουγγαρία και πήγε στην Τρανσυλβανία, όπου στη συνέχεια αφιερώθηκε στις βοτανικές του σπουδές.
Το 1870 έλαβε θέση ως συντηρητής στο βοτανικό τμήμα του Εθνικού Μουσείου της Ουγγαρίας στη Βουδαπέστη, για λογαριασμό του οποίου πραγματοποίησε ταξίδια μελέτης στα Βαλκάνια (1871/72) και στη Μάλτα (1874).
Ανακάλυψε πολλά προηγουμένως άγνωστα ευρωπαϊκά είδη φυτών που σήμερα φέρουν το όνομά του.
H οικογένεια Gesneriaceae
Πρόκειται για μια μεγάλη οικογένεια με περίπου 140 γένη και 2400 είδη.
Συνήθως βρίσκονται σε χαράδρες ή δίπλα σε καταρράκτες σε τροπικά δάση.
Είναι φυτά με φύλλα σε ροζέττες, οι οποίες σε περιόδους ξηρασίας φαίνονται ότι συρρικνώνονται και κλείνουν και τα φυτά να πεθαίνουν, αλλά η επόμενη βροχή τα ανασταίνει – περίπου όπως τα βρύα.
Οι σπόροι τους είναι μικροσκοπικοί και  διασκορπίζονται εύκολα, που σημαίνει ότι η ανάγκη για ειδικευμένο βιότοπο είναι μάλλον η αιτία που η εξάπλωση είναι περιορισμένη.
Είναι πολύ πιθανό τα φυτά αυτά να ήταν περισσότερο διαδεδομένα σε παλιότερες γεωλογικές εποχές, αλλά έχουν περιορισθεί σταδιακά στους σημερινούς μικρούς βιοτόπους τους, αυτός άλλωστε είναι ο ορισμός ενός υπολειμματικού είδους.
Είναι ουσιαστικά ζωντανά απολιθώματα και μοναδικοί αγγελιοφόροι από την εποχή των δεινοσαύρων.

Επιστημονική περιγραφή
Πολυετής πόα χωρίς βλαστό με ρόδακα από φύλλα βάσης.
Φύλλα απλά, ακέραια, βραχύμισχα, έλασμα αντ-ωοειδές ή ευρέως ελλειπτικό, αμβλύ, λευκοπιληματώδες από κάτω, ελαφρά καστανοτριχωτό από κάτω, μίσχος με μακρές, απαλές, ανοικτοκάστανες τρίχες.
Στέλεχος συνήθως μονήρες, εκφυόμενο από το κέντρο του ρόδακα των φύλλων, μήκους 3-10 cm, λεπτό, αδενωδώς, χνοώδες προς τα πάνω, φέρει 1-3 κατανεύοντα άνθη.
Κάλυκας σχισμένος σχεδόν μέχρι την βάση σε 5 ευρέως επιμήκεις, αμβλείς, λοβούς μήκους π. 3,5 mm.
Στεφάνη ευρέως κωδωνοειδής, μήκους 11-16 mm, κυανοϊώδης, σχισμένη μέχρι το μέσο σε 4 αντ-ωοειδείς λοβούς.
Στήμονες 4 έγκλειστοι στο σωλήνα της στεφάνης, ανθήρες ωοειδείς, περίπου ισομήκεις με τα νήματα (π. 2,5 mm.) κυανοϊώδεις, ωοθήκη επιφυής μονόχωρη.
Στύλος μήκους π. 7 mm, στενώς ροπαλοειδής. Κάψα ωοειδής, οξεία, μήκους π. 7 mm, πολυάριθμα πολύ μικρά σπέρματα.
(αντιγραφή από το βιβλίο “Φυτά του Ολύμπου” του Arne Strid)
Καλλιέργεια
Διάφοροι βοτανολόγοι ανά την υφήλιο έχουν καταφέρει να την καλλιεργήσουν με επιτυχία, όπως για παράδειγμα έγινε στο Βοτανικό Κήπο του Göteborg, όπου καλλιεργήθηκε σε ένα μεγάλο, προσανατολισμένο προς βορά βράχο από τόφο, ο οποίος διατηρείται συνεχώς υγρός και σκεπάζεται το χειμώνα για να προστατευθεί από τη βαριά παγωνιά.
Ένα καλλιεργούμενο υβρίδιο μεταξύ Jankaea heldreichii και Ramonda myconi έχει γίνει αρκετά διαδεδομένο με το όνομα Jankemonda vandedemii.
Οικογένεια: Gesneriaceae
Γένος: Ramonda
Είδος: R. heldreichii
Διωνυμικό όνομα
Ramonda heldreichii
Συνώνυμα
Haberlea heldreichii Boiss.
Jankaea heldreichii (Boiss.) Boiss.

Κείμενο και επιμέλεια κειμένου:thalia-botanologia.gr

διάφορες πηγές πληροφόρησης και φωτογραφιών:
http://www.schildi.homepage.t-online.de/pieria-8.htm
http://www.stridvall.se/flowers/gallery/Familiae_variae_1/420_25
http://greekflora.gr/el/flowers/0320/Jankaea-heldreichii
floraolympus
lyk-kon-lib.webnode.gr
en.wikipedia.org
https://www.iucnredlist.org/species/162254/5564827

Share: