Η βοτανοθεραπεία στους αρχαίους Έλληνες γιατρούς

Βοτανοθεραπεία
Στα έργα των αρχαίων Ελλήνων ιατρών, βοτανολόγων και φαρμακοποιών, έργα επιστημονικά, καταγράφεται ένας μεγάλος αριθμός φαρμάκων από το φυσικό περιβάλλον και
ιδιαίτερα από τα βότανα.
Δάσκαλος της βοτανοθεραπείας θεωρείται ο Κένταυρος Χείρων που ζούσε στο Πήλιο, στο
πανέμορφο αυτό βουνό με το πλήθος των φυτών και των βοτάνων.
Ο κένταυρος Χείρων, γιος του Κρόνου και της νύμφης Φιλύρας είναι μια σημαντική μορφή της ελληνικής μυθολογίας, τόσο για τη σχέση του με τη θεραπεία και άλλες υπό διαμόρφωση φυσικές επιστήμες του αρχαίου κόσμου, όσο και για τη σχέση του με τη διδασκαλία των ηρώων.
Υβριδική μορφή, όπως όλοι οι κένταυροι και τα άλλα χιμαιρικά πλάσματα του μυθικού κόσμου, διακρίνεται από τους υπόλοιπους του είδους του για την προαιώνια σοφία που κατέχει.
Ήταν δάσκαλος του Αχιλλέα,
του Ιάσωνα,
του μεγάλου Ασκληπιού και των γιών του Μαχάωνα και Ποδαλείριο, οι οποίοι συμμετείχαν στον Τρωικό πόλεμο.
Ο Χείρων αντιπροσωπεύει την αφθονία και τη γνώση, τις οποίες  δίδαξε στους ήρωες μαθητές του μαζί με άλλες αγαθοεργές δυνάμεις του φυσικού κόσμου, όπως τις τέχνες:
της ιατρικής,
της βοτανικής,
της φαρμακολογίας
της θεραπείας,
της αστρολογίας
του κυνηγιού,
της πολεμικής τέχνης και της άσκησης των δικών τους εσωτερικών, φυσικών χαρισμάτων, δώρα των θεών μέσω κληρονομικής διαδοχής ή προστασίας.
Τους μαθητές του Χείρωνα τους έφερναν είτε οι θεοί ή προηγούμενοι μαθητές του, που γνώριζαν τη διδασκαλία του και είχαν φθάσει ως εκεί με θεϊκή παρέμβαση.
Ο Χείρων κατείχε μια εγγενή γνώση του φυσικού κόσμου.
Μόνος του γεφυρώνει το χάσμα μεταξύ της φύσης και του πολιτισμού, λειτουργώντας ως αγωγός διαβίβασης εκείνων των ιδιοτήτων του φυσικού κόσμου που θα ωφελήσουν τον πολιτισμό με τις διδασκαλίες του.
Με το θάνατό του ο σοφός κένταυρος άφησε πίσω μια τεράστια κληρονομία για την ανθρωπότητα.
Την κληρονομιά της αυτογνωσίας και των θυσιών που απαιτεί η επίτευξή της, η δε εγγενής γνώση του για τη μαγεία του φυσικού κόσμου μεταφέρθηκε στους διάσημους ήρωες-θεραπευτές μαθητές του, και μέσω αυτών, στον υπόλοιπο κόσμο.
Από τον Κένταυρο Χείρωνα στον Γαληνό
Οι θεραπείες που δίδαξε ο Χείρων στους μαθητές του  θα βρούν πρακτική εφαρμογή σε περιστατικά του Τρωικού πολέμου, όπου σύμφωνα με τον Όμηρο συναντάμε αναφορές χρήσης βοτάνων για θεραπευτικούς σκοπούς, χωρίς όμως να αναφέρεται ένα συγκεκριμένο βότανο ή να περιγράφεται με λεπτομέρεια:
1.#. Όταν ο Μενέλαος πληγώθηκε από τρωικό βέλος, ένας γιατρός από τις τάξεις των Αχαιών ο Μαχάων, ο γιος του Ασκληπιού, κλήθηκε να “ρουφήξει το δηλητήριο από την πληγή και επιδέξια να επιθέσει πάνω της φάρμακα, που ο Χείρων έδωσε πριν από καιρό στον πατέρα του”.
Η δεύτερη αναφορά σχετίζεται έμμεσα με τον Αχιλλέα.
2.#. Ο Ευρύπυλος ζήτησε από το σύντροφό του στη μάχη, Πάτροκλο να τον βοηθήσει: “σώσε με τουλάχιστον τώρα, τράβηξε το βέλος από το μηρό μου, ξέπλυνε το μαύρο αίμα με ζεστό νερό και βάλε πάνω του καλά γιατρικά, από αυτά που λένε ότι σου είπε ο Αχιλλέας, αφού ο Χείρων, ο δικαιότερος του μίλησε γι’ αυτά”.
Τότε ο Πάτροκλος, αφού έβγαλε το βέλος,  έβαλε πάνω στην πληγή μια ρίζα πικρή που παύει τους πόνους, την οποία έτριψε με τα χέρια του και έτσι ξεράθηκε η πληγή και σταμάτησε το αίμα.
Και ας κάνουμε ένα μεγάλο άλμα που θα μας φέρει στον 2ο αι. μ. Χ. όπου θα βρούμε τον Γαληνό
Ο  Γαληνός ήταν ο δεύτερος σπουδαιότερος Έλληνας ιατρός της Αρχαιότητας  μετά τον Ιπποκράτη και ο τελευταίος χρονικά από όλους τους σημαντικούς ιατρούς του ελληνορωμαϊκού κόσμου.
Τα δύο αρχικά του ονόματός του Cl προέρχονται από το λατινικό Clarissimus-ενδοξότατος και όχι από το Claudius
Τον Γαληνό τον απασχόλησαν σχεδόν όλοι οι ιατρικοί κλάδοι.
Οι εμπεριστατωμένες μελέτες του αναφέρονται στην ανατομική,
τη φυσιολογία,
τη χειρουργική,
τη φαρμακευτική,
την οφθαλμολογία,
τη μαιευτική,
την παθολογία,
τη θεραπευτική,
την υγιεινή,
την οδοντιατρική και τη φαρμακολογία. 
Ο Γαληνός στο έργο του για τα φάρμακα στις τοπικές παθήσεις με τίτλο “Περί συνθέσεως φαρμάκων των κατά τόπους”, παρατηρεί ότι θα πρέπει να γνωρίζει κανείς τις ιδιότητες των φαρμάκων, που χρησιμοποιεί σε κάθε πάθηση, και ότι είναι αδύνατον να χρησιμοποιήσει κάποιος σωστά τα φάρμακα εάν δεν γνωρίζει τις ιδιότητές τους και τις δράσεις τους.
Θα πρέπει να γνωρίζει κανείς τα χαρακτηριστικά της φλεγμονής, ώστε να δώσει το ανάλογο φάρμακο.
Τα πολυσύνθετα φαρμακευτικά σκευάσματα, που ο ίδιος παρασκεύαζε είναι γνωστά στη βιβλιογραφία ως “γαληνικά” και η αντίστοιχη φαρμακοτεχνία ονομάζεται “γαληνική φαρμακευτική”
Σώζονται περίπου 100 μελέτες του, που προώθησαν σημαντικά την ιατρική επιστήμη.
Το βιολογικό του δόγμα, ο “γαληνισμός”, επικράτησε στην ευρωπαϊκή ιατρική επί δεκατέσσερις αιώνες.
Μόνο μετά το 1540, ιδίως με τις ανατομικές έρευνες του Βεζάλιου, άρχισε να αντικαθίσταται ο “γαληνισμός”, ενώ η βαθμονόμηση της δραστικότητας των φαρμάκων απολάμβανε καθολική αποδοχή για περισσότερο από 1600 χρόνια και μόλις στα μέσα του 19ου η φαρμακολογία εγκατέλειψε το σύστημα των ποιοτήτων και των βαθμών έντασης των φαρμάκων που εισήγαγε ο Γαληνός.
Ο Γαληνός συστηματοποίησε μία εκλογικευμένη ιατρική πρακτική που πατούσε στην κληρονομιά του Ιπποκράτη, έδινε έμφαση στη φλεβοτομή ως καθολική θεραπευτική μέθοδο και εξαπλώθηκε γρήγορα σε όλη τη Μεσόγειο, υποσκελίζοντας κάθε άλλο ιατρικό σύστημα.
Ίσως η σπουδαιότερη συμβολή του όμως είναι ότι, από κοινού με τον Πλίνιο τον πρεσβύτερο και τον Κλαύδιο Πτολεμαίο, συγκέντρωσαν, συστηματοποίησαν και κωδικοποίησαν σε κοινή γλώσσα, και βεβαίως ο καθένας τους στους τομείς της ειδίκευσης του, τη συσσωρευμένη φιλοσοφική γνώση του μεσογειακού κόσμου των προηγούμενων επτά αιώνων.
Συνέβαλλε σημαντικά στην ανάπτυξη της οδοντιατρικής επιστήμης.
Είναι ο πρώτος ο οποίος αναγνωρίζει ότι ο άνθρωπος διαθέτει 32 δόντια.
Διέκρινε τα δόντια σε τομείς, κυνόδοντες και γομφίους.
Στα φαρμακολογικά έργα “Περί κράσεως και δυνάμεως των απλών φαρμάκων και Περί συνθέσεως φαρμάκων των κατά τόπους” καταγράφονται οι φαρμακευτικές θεραπείες για την αντιμετώπιση των οδοντικών και στοματικών παθήσεων.
Επίσης, χάρη στον Γαληνό είμαστε σε θέση να σκιαγραφήσουμε τις φαρμακευτικές αγωγές αλλά και τον τρόπο αντιμετώπισης των στοματικών και οδοντικών νόσων από την εποχή του Ιπποκράτη μέχρι και τα τέλη του 2ου αι. μ.Χ. αφού διασώζει αποσπάσματα 22 ιατρών οι οποίοι ασχολήθηκαν με οδοντιατρικά ζητήματα
Ο μεγάλος αυτός γιατρός γνώριζε την άδηλη αναπνοή που οι αναπνευστικές κινήσεις γίνονται με τη βοήθεια των θωρακικών και μεσοπλεύριων μυών και του διαφράγματος και μεταξύ πολλών άλλων
χαρακτήρισε την πνευμονική φυματίωση σαν μια νόσο μεταδοτική για τη θεραπεία της οποίας συνιστούσε διαιτητική αγωγή και αλλαγή κλίματος
Οι γνώσει του Γαληνού και των άλλων σημαντικών αρχαίων ιατρών για τα θεραπευτικά βότανα, μεταλαμπαδεύτηκαν σε όλους σχεδόν τους γιατρούς και φαρμακολόγους των επόμενων γενιών, όπως στους γιατρούς της βυζαντινής περιόδου και με τη μετάφραση των κειμένων τους στα λατινικά μεταφέρθηκαν στους ιατρούς της Ευρώπης και εφαρμόσθηκαν στην ευρωπαϊκή ιατρική, που διατηρήθηκαν μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα.

Κείμενο και επιμέλεια κειμένου:thalia-botanologia.gr