H αρχαιότερη νηστεία της Ορθόδοξης Εκκλησίας
Νηστεία – Σύμφωνα με τους ιερούς κανόνες του Κανονικού Δικαίου της Ορθόδοξης Εκκλησίας, νηστείες ονομάσθηκαν οι ημέρες κατά τις οποίες οι πιστοί οφείλουν να απέχουν από τις ηδονές του βίου και ορισμένων τροφών και ποτών.
Στην A΄ Οικουμενική Σύνοδο το έτος 325 μ.Χ. εμφανίσθηκε η Τεσσαρακοστή (δηλαδή νηστεία 40 ημερών προ του Πάσχα) ως ήδη υπάρχουσα, η αρχή της τοποθετείται γύρω στο 300 και η διάρκειά της ορίστηκε σε ανάμνηση της νηστείας των σαράντα ημερών που έκαμε ο Χριστός όταν αποσύρθηκε στην έρημο και από τη διάρκειά της ονομάσθηκε «τεσσαρακοστή».
Κατά τον Κ. Ράλλη νηστείες καλούνται οι υπό της Εκκλησίας θεσπισμένες ημέρες «καθ΄ας οι πιστοί εν πνευματική συντριβή και μετάνοια οφείλουν να ανυψούν το πνεύμα προς τον Κύριον δια νεκρώσεως της σαρκός, απεχόμενοι των ηδονών του βίου και ωρισμένων βρωμάτων και ποτών»
Η νηστεία προ των Χριστουγέννων, που διαρκεί 40 ημέρες και αρχίζει στις 15 Νοεμβρίου και λήγει στις 25 Δεκεμβρίου.
Εξαιρέσεις:
Επιτρέπεται η κατάλυση οίνου και ελαίου, εκτός Τετάρτης και Παρασκευής.
Τα Σάββατα και τις Κυριακές επιτρέπεται η κατάλυση ιχθύος.
Την παραμονή των Χριστουγέννων η νηστεία δεν καταλύεται, εκτός αν συμπέσει Σάββατο ή Κυριακή, οπότε γίνεται κατάλυση οίνου και ελαίου.
Ψάχνοντας το αρχείο μου για περισσότερες πληροφορίες για τη νηστεία στην απαρχή του χριστιανισμού έπεσα επάνω σε ένα απόκομμα της “καθημερινής” που είχε γράψει η Εύη Boυτσινά το μακρινό 2002 στις 31/03
Ας το διαβάσουμε:
Φαίνεται ότι από τότε που ο άνθρωπος πίστεψε σε κάποια ανώτερη οντότητα και επικαλέστηκε τη δύναμη και τη βοήθειά της, αισθάνθηκε την ανάγκη να ενισχύσει το αίτημά του με την πρόσκαιρη στέρηση κάποιων υλικών αγαθών για να ευχαριστήσει ή να εξευμενίσει το υπέρτατο ον στερούμενος.
Οι πρώτοι διδάξαντες ήταν οι Βουδιστές και οι Βραχμάνοι ιερείς, από αυτούς πήραν τη συνήθεια οι Αιγύπτιοι οι οποίοι τη μετέδωσαν στους Εβραίους και τους Έλληνες.
Τόσο στις ανατολίτικες θρησκείες όσο και αυτές της «καθ’ ημάς Ανατολής» δεν υπήρχε θεσπισμένη νηστεία για τους πιστούς αλλά μόνον για τους ιερείς.
O Ηρόδοτος παραδίδει μαρτυρία σχετικά με την περίπτωση των Αιγυπτίων ιερέων, οι οποίοι νήστευαν υποχρεωτικά για να προετοιμαστούν για τις ιερουργίες της γιορτής της θεάς Ίσιδος.
Οι πιστοί νήστευαν προαιρετικά.
Στην Παλαιά Διαθήκη δεν υπάρχει μαρτυρία για υποχρεωτική νηστεία των πιστών στην προ Χριστού εποχή.
Ιερείς και λαϊκοί νηστεύουν κατ’ επιλογήν για να πάρουν μέρος σε ξεχωριστά γεγονότα.
O Μωυσής, λόγου χάριν, απομονώνεται και νηστεύει για να καταστεί άξιος να παραλάβει τις δέκα εντολές.
O Ιωάννης ο βαπτιστής επίσης νήστεψε αυστηρά για να προετοιμαστεί για τη βάπτιση του Χριστού, ενώ και ο προφήτης Ηλίας ήταν γνωστός για τις αυστηρές νηστείες του.
Ακόμη και ο ίδιος ο Χριστός απομονώθηκε στην έρημο για 40 ημέρες και νήστεψε αυστηρά για να νικήσει τον πειρασμό και να προετοιμαστεί για τη διαδικασία της σταύρωσης.
Ελευσίνια μυστήρια
Στην ελληνική αρχαιότητα νήστευαν οι γυναίκες στη γιορτή των «πυανεψίων» σύμφωνα με μαρτυρία που παραδίδει ο Αριστοφάνης στις «θεσμοφοριάζουσες», γι’ αυτό και μία από τις μέρες της γιορτής ονομαζόταν «νηστεία».
Εκτός της αποχής από την τροφή, έβαζαν στάχτη στα μαλλιά τους σε ένδειξη πένθους, παρέμεναν καθισμένες κατάχαμα και απαγορευόταν να έρθουν σε επαφή με τους συζύγους τους.
Είναι, συνεπώς, βέβαιο ότι η «νηστεία» στόχευε σε έναν ευρύτερο καθαρμό.
Παρόλο που οι μύστες των Ελευσινίων Μυστηρίων φαίνεται ότι πήραν για πάντα μαζί τους τα μυστικά της τελετής, από ψήγματα στοιχείων που υπάρχουν εδώ και εκεί μαρτυρείται ότι η εικοστή Βοηδρομιώνος (μία από τις μέρες των τελετών) ήταν αφιερωμένη στη νηστεία και την ανάπαυση.
Συγχρόνως ο άρχων-βασιλεύς, οι πάρεδροι και οι επιμελητές πρόσφεραν θυσίες, ενώ παράλληλα γίνονταν ευχές για την πόλη της Αθήνας.
Η νηστεία στα Ελευσίνια είχε στόχο τον καθαρμό και τον εξαγνισμό του σώματος, αλλά γινόταν και σε ανάμνηση της αποχής από το φαγητό της Δήμητρας μέχρι να ξαναβρεί τη χαμένη Κόρη.
Οι μυσταγωγοί επέβλεπαν την τήρηση της νηστείας στο τέλος της οποίας ελάμβαναν τον κυκεώνα, ένα ειδικό ποτό που είχε πιει και η θεά Δήμητρα στην αρχή της διαμονής της στην Ελευσίνα. Μαζί προσφερόταν ο πέλανος, ψωμί μεικτό από σιτάρι και κριθάρι που καλλιεργούσαν στο Ράρνο πεδίο.
Αυτό που παρατηρείται σε κάθε πολιτισμό, είτε αποτελεί θεσπισμένη υποχρέωση είτε όχι η νηστεία θεωρείται εκδήλωση που εξυψώνει τον άνθρωπο ισχυροποιεί το πνεύμα του αποδεσμεύοντάς το από τα ταπεινά δεσμά της σάρκας, αναδεικνύει την πνευματικότητά του και συντείνει στην ένωσή του με το υπέρτατο ον.
Η άλλη διάσταση
Αλλά η νηστεία έχει και άλλες διαστάσεις: οι αυστηρά οργανωμένοι Σπαρτιάτες κήρυσσαν δεκαήμερη νηστεία, όταν προετοιμάζονταν να ξεκινήσουν κάποια σημαντική εκστρατεία ή μια κρίσιμη μάχη.
Αργότερα έκαναν το ίδιο και οι Ρωμαίοι.
Η συνήθεια αυτή βάζει στην εικόνα ένα στοιχείο που τη διευρύνει.
Δηλαδή η νηστεία δεν χρησιμοποιείται από τον άνθρωπο μόνο για να τον φέρει πιο κοντά στον Θεό, αλλά και για να τον βοηθήσει να επιτελέσει ένα σημαντικό ανθρώπινο έργο.
Πέρα από την εξαΰλωση, τον βοηθά να ασκηθεί στην αυτοπειθαρχία και τον έλεγχο που τον συγκεντρώνουν και τον βοηθούν να εστιάζει στο στόχο του πιο αποτελεσματικά.
Ας δούμε όμως πώς διαμορφώθηκε η νηστεία όπως τηρείται σήμερα από τους πιστούς της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, η οποία πήρε την τελική της μορφή γύρω στα τέλη του 10ου αιώνα.
Για τις πρωτοχριστιανικές κοινότητες νηστεία σήμαινε συνολικά τον τρόπο της διατροφής τους, η οποία αποτελούνταν από ένα μόνο γεύμα την ημέρα περί την ενάτην ώρα, 3 το απόγευμα σημερινή ώρα περίπου και ήταν ξηροφαγική για τις καθημερινές, δηλαδή χωρίς λάδι.
Το Σάββατο και την Κυριακή έτρωγαν και λάδι και αρτυμένα τρόφιμα.
Γύρω στον 2ο αιώνα εμφανίζεται η ξηροφαγική νηστεία κάθε Τετάρτη και Παρασκευή.
Αργότερα θεσπίστηκαν οι νηστείες των τεσσάρων εποχών, δηλαδή τρεις μέρες νηστείας στην αρχή κάθε εποχής καθώς και η νηστεία την παραμονή κάθε γιορτής.
Στην A΄ Οικουμενική Σύνοδο το έτος 325 μ.Χ. εμφανίσθηκε η Τεσσαρακοστή (δηλαδή νηστεία 40 ημερών προ του Πάσχα) ως ήδη υπάρχουσα, η αρχή της τοποθετείται γύρω στο 300 και η διάρκειά της ορίστηκε σε ανάμνηση της νηστείας των σαράντα ημερών που έκαμε ο Χριστός όταν αποσύρθηκε στην έρημο και από τη διάρκειά της ονομάσθηκε «τεσσαρακοστή».
H χρήση της λέξης από απλούς ανθρώπους που μετρούν με το σαράντα και όχι με το τεσσαράκοντα, απάλειψε την πρώτη συλλαβή. Αργότερα, προστέθηκε σε αυτήν και μία εβδομάδα πιο αυστηρής προετοιμασίας για το Πάσχα, ωστόσο έμεινε να λέγεται σαρακοστή παρόλο που διαρκεί σαράντα εννέα (49) ημέρες δηλαδή 7 εβδομάδες.
Εξάλλου, η λέξη σαρακοστή είναι πια συνώνυμο της νηστείας άσχετα από τη διάρκειά της. Αυτή λοιπόν η νηστεία προ του Πάσχα είναι η μεγαλύτερη σε διάρκεια και η αρχαιότερη.
H προ των Χριστουγέννων νηστεία των 40 ημερών είναι μεταγενέστερη.
Μεταγενέστερη επίσης, αλλά σημαντική για την εκκλησία, είναι η δεκαπενθήμερη νηστεία που αρχίζει την πρώτη Αυγούστου για τη μεγάλη γιορτή της Παναγίας, η οποία δεν είναι και η μόνη του καλοκαιριού.
Έχει προηγηθεί η νηστεία των Αγίων Αποστόλων, η οποία δεν έχει σταθερή διάρκεια, γιατί συναρτάται με το Πάσχα.
Αρχίζει την επομένη της Κυριακής των Αγίων Πάντων και τελειώνει την παραμονή της γιορτής των Αγίων Πέτρου και Παύλου, στις 29 Ιουνίου.
Επειδή η εορτή των Αγίων Πάντων (πάντα Κυριακή) συναρτάται με τα πασχαλινά μεθεόρτια, είναι κινητή και έτσι ποικίλει και η διάρκεια της νηστείας.
Το έτος 2000 ήταν μόνο 3 ημέρες, πέρυσι, το 2001 ήταν 18 ημέρες, ενώ φέτος δεν είναι καμιά μέρα γιατί η Κυριακή των Αγίων Πάντων πέφτει μετά τη γιορτή των Αγίων Αποστόλων.
Αν σε όλες αυτές τις νηστείες προστεθούν οι Τετάρτες και οι Παρασκευές των υπολοίπων εβδομάδων, τότε έχουμε περίπου 170-175 ημέρες το χρόνο χωρίς κανένα ζωικό προϊόν.
Από τις εκτός νηστειών εβδομάδες του χρόνου εξαιρούνται τρεις (μία της Αποκριάς, η εβδομάδα της Διακαινησίμου και αυτή της Πεντηκοστής) που δεν νηστεύεται η Τετάρτη και η Παρασκευή.
Αν αθροίσει κανείς τις μέρες των νηστειών ξεπερνούν τις 170, που σημαίνει ότι τις μισές μέρες του χρόνου σύμφωνα με το ελληνικό πρότυπο διατροφής δεν καταναλώνεται κανένα ζωικό προϊόν, ενώ πολλές από αυτές δεν καταναλώνεται ούτε το λάδι.
Επιμέλεια κειμένου:thalia-botanologia.gr
