Τα φυτικά φυσικά προϊόντα και τα φυτοθρεπτικά συστατικά τους
Τα φυτικά φυσικά προϊόντα
Ως φυσικό προϊόν χαρακτηρίζεται μια χημική ένωση, μια ουσία ή μια χημική ένωσή ή ένα σύνολο χημικών ουσιών που παράγεται από έναν ζωντανό οργανισμό, φυτό,
ζώο, μικροοργανισμό, και ως εκ τούτου απαντά στη φύση.
Ο όρος συμπεριλαμβάνει τα εκχυλίσματα και τις χημικές ουσίες που μπορούν να απομονωθούν από αυτά.
Τα φυσικά προϊόντα έχουν φαρμακολογικές ή βιολογικές ιδιότητες, οι οποίες έχουν θεραπευτική δράση έναντι ασθενειών.
Απαντώνται ως δραστικά συστατικά στην παραδοσιακή και στη σύγχρονη ιατρική, είτε ως εκχυλίσματα, είτε ως καθαρές χημικές ουσίες.
Τα φυσικά προϊόντα, λόγω της πολυπλοκότητας της χημικής τους δομής, αποτελούν πηγή έμπνευσης για νέες χημικές δομές που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ή ήδη χρησιμοποιούνται ως φάρμακα.
Τα φυσικά προϊόντα διαθέτουν από μόνα τους την δραστικότητα, την επιλεκτικότητα και τα φαρµακοκινητικά χαρακτηριστικά που τα καθιστούν, κλινικά χρήσιμους, φαρµακευτικούς παράγοντες.
Τα φυσικά προϊόντα διακρίνονται σε δύο πολύ βασικές κατηγορίες, τους πρωτογενείς και τους δευτερογενείς μεταβολίτες.
Οι πρωτογενείς μεταβολίτες παράγονται κατά τον πρωτογενή μεταβολισμό και περιλαμβάνουν ενώσεις απαραίτητες για την επιβίωση οι οποίες είναι:
οι πρωτεΐνες,
οι υδατάνθρακες,
τα λίπη,
τα νουκλεϊκά οξέα.
Οι δευτερογενείς μεταβολίτες είναι χημικές ενώσεις, που παράγονται από οργανισμούς,
φυτά,
φαιοφύκη,
μύκητες,
βακτήρια και δεν φαίνεται να εμπλέκονται άμεσα στην ανάπτυξη ή στην αναπαραγωγή ενός οργανισμού.
Σε αντίθεση με τους πρωτογενείς μεταβολίτες, η απουσία των δευτερογενών δεν προκαλεί άμεσο θάνατο, αλλά μακροπρόθεσμη βλάβη της επιβίωσης,
της γονιμότητας,
του φαινότυπου του οργανισμού ή ενδεχομένως, σε κάποια σημαντική αλλαγή σε όλα.
Οι τρεις κύριες ομάδες των δευτερογενών μεταβολιτών είναι:
οι φαινολικές ενώσεις – οι φαινολικές ενώσεις είναι μια ομάδα, με περίπου 10.000 ετερογενείς ενώσεις, οι οποίες ομαδοποιούνται σε κατηγορίες ανάλογα με τη βασική χημική δομή τους.
Οι φαινολικές ενώσεις χωρίζονται στα μη φλαβονοειδή και στα φλαβονοειδή, όπως οι φλαβόνες,
οι φλαβονόλες,
οι φλαβανόνες,
οι ανθοκυανιδίνες,
οι ισοφλαβόνες και οι χαλκόνες
τα τερπένια – από μελέτες έχουν αναγνωριστεί πάνω από 8000 τερπένια και πάνω από 30.000 συγγενή τερπενοειδή και πάνω από 55.000 ενώσεις έχουν μελετηθεί μέχρι σήμερα.
Τα τερπένια αποτελούν την πιο διαφορετική κατηγορία δευτερογενών μεταβολιτών.
Η κύρια ομάδα περιλαμβάνει τα διτερπένια,
τα τριτερπένια,τα τετρατερπένια, καθώς και τα hemiterpenes και τα σεσκιτερπένια.
Όταν οι ενώσεις περιέχουν ένα επιπρόσθετο στοιχείο, ως επί το πλείστο οξυγόνο, ονομάζονται τερπενοειδή.
Τα τερπενοειδή υποδιαιρούνται περαιτέρω σε alcohols,
esters,
aldehydes,
ketones,
ethers,
phenols, and epoxides.
Η thymol,
η carvacrol,
η linalool,
η linalyl
η acetate,
η citronellal,
η piperitone,
η menthol, και η geraniol είναι παραδείγματα τερπενοειδών.
Τα τερπενοειδή αποτελούνται από μεγάλο αριθμό ισχυρότατων αντιμικροβιακών ενώσεων που εμφανίζουν δραστικότητα έναντι ευρέος φάσματος μικροοργανισμών, όπως τα βακτήρια και οι ιοί
Η θυμόλη και η καρβακρόλη ταυτοποιήθηκαν ως τα πιο δραστικά μονοτερπενοειδή.
οι αζωτούχες ενώσεις – οι αζωτούχες ενώσεις περιλαµβάνει ενώσεις που προέρχονται κυρίως από αμινοξέα.
Πρόκειται για µια ετερογενή οµάδα δευτερογενών μεταβολιτών, η οποία αποτελείται από τα αλκαλοειδή, τις μπεταλαΐνες, διάφορα µη πρωτεϊνικά αμινοξέα, αµίνες όπως η ισταµίνη, κυανογενή γλυκοσίδια,
θειογλυκοζίτες και αμυντικές πρωτεΐνες.
Τα φυτικά φυσικά προϊόντα προέρχονται αποκλειστικά από το φυτικό βασίλειο.
Έτσι, οι ερευνητές ταξιδεύουν ανά τον κόσμο προκειμένου να συλλέξουν δείγματα προς ανάλυση και αξιολόγηση.
Στο παρελθόν, η επιβίωση των αρχαίων πολιτισμών ήταν άμεσα εξαρτώμενη από την τοπική χλωρίδα και πανίδα.
Για παράδειγμα,
– οι θεραπευτικές ιδιότητες της παπαρούνας του οπίου με δραστικό συστατικό τη μορφίνη, ήταν γνωστές στην αρχαία Αίγυπτο
– στην αρχαία Ελλάδα χρησιμοποιούσαν τα φυτά του είδους Solanaceae με δραστικά συστατικά την ατροπίνη και υοσκίνη, για παρόμοια χρήση.
Η φαρμακογνωσία παρέχει τα εργαλεία για τον προσδιορισμό, την επιλογή και την επεξεργασία των φυσικών προϊόντων που προορίζονται για ιατρική χρήση.
Πολλά από τα σημερινά φάρμακα απομονώνονται άμεσα από µια φυσική πηγή, όπως τα αλκαλοειδή και η μορφίνη.
Από την άλλη πλευρά, είναι δυνατόν να αναπτυχθούν φάρμακα από µια αρχική ένωση που απομονώνεται από µια φυσική πηγή, όπως τοπικά αναισθητικά που αναπτύχθηκαν από την κοκαΐνη
Φυτοθρεπτικά συστατικά.
Με τον όρο φυτοθρεπτικά ή φυτοχημικά συστατικά, αναφερόμαστε στο σύνολο των θρεπτικών ουσιών που παράγονται από τα φυτά και τα οποία συγκεντρώνονται κυρίως στη φλούδα των φρούτων και των λαχανικών.
Η μεγαλύτερη κατηγορία των φυτοθρεπτικών συστατικών είναι οι πολυφαινόλες.
Οι πολυφαινόλες ανήκουν στη μεγαλύτερη ομάδα χημικών ενώσεων που βρίσκεται στη φύση- υπάρχουν περισσότερες από 8.000 γνωστές πολυφαινόλες μέχρι σήμερα.
Οι πολυφαινόλες είναι φυτικές ουσίες που βρίσκονται κάτω από την φλούδα του φυτού και είναι η αντιοξειδωτική τους ασπίδα, η οποία ενισχύει τη φυσική τους άμυνα και τα προστατεύει από τις τυχόν περιβαλλοντικές απειλές, όπως η υπεριώδης ακτινοβολία και από μολύνσεις από παθογόνους παράγοντες.
Τις ισχυρές τους ιδιότητες οι πολυφαινόλες τις χαρίζουν και σε μας.
Και έχουν χαρακτηριστεί οι πολυφαινόλες ως τα αντιφλεγμονώδη και τα αντιοξειδωτικά της φύσης
Τα διαιτητικά αντιοξειδωτικά προστατεύσουν το σώμα μας από τις οξειδωτικές βλάβες, οι οποίες με τον καιρό μπορούν να οδηγήσουν σε παθήσεις, όπως ο καρκίνος ή τα καρδιαγγειακά νοσήματα.
Η αντιοξειδωτική τους δράση συνίσταται στην ιδιότητα τους να εξουδετερώνουν τις ελεύθερες ρίζες.
Οι πολυφαινόλες βρίσκονται σχεδόν σε όλα τα φυτά,
τα φρούτα και
τα βότανα
Οι πολυφαινόλες διακρίνονται σε τέσσερις κατηγορίες ανάλογα με τη χημική τους δομή.
1) Στα φλαβονοειδή
Τα φλαβονοειδή αποτελούν τη μεγαλύτερη κατηγορία των πολυφαινολών με ισχυρότατες αντιοξειδωτικές,
αντιφλεγμονώδεις και αντικαρκινικές ιδιότητες και δράσεις
2) Στα φαινολικά οξέα
Τα φαινολικά οξέα έχουν ισχυρή αντιοξειδωτική,
αντιβακτηριακή,
αντιιική και αντικαρκινική δράση στον οργανισμό μας
3) Στις ανθοκυανίνες
Οι ανθοκυανίνες είναι χρωστικές ουσίες, οι οποίες δίνουν το κόκκινο και μωβ χρώμα στα μούρα,
στα σταφύλια,
στο λάχανο,
στα ρόδια,
στα κρεμμύδια, οι οποίες, και αυτές, έχουν αντιοξειδωτική και αντιφλεγμονώδη δράση στον οργανισμό μας
4) Στα στιλβένια
Τα στιλβένια, με κυριότερο εκπρόσωπό τους τη ρεσβερατρόλη, παρουσιάζουν δράση κατά του Αλτσχάιμερ και έχουν ισχυρότατες αντιοξειδωτικές,
αντιφλεγμονώδης,
αντιδιαβητικές,
αντικαρκινικές,
αντιθρομβωτικές και θρομβολυτικές ιδιότητες και δράσεις
Φαινολικές ενώσεις
Οι περισσότερες φαινολικές ενώσεις ανήκουν στην κατηγορία των φλαβονοειδών.
π.χ η λιγνίνη, το κύριο συστατικό του ξύλου, είναι το πιο γνωστό µέλος αυτής της ομάδας.
Τα φλαβονοειδή είναι πολυφαινολικές ενώσεις, πολύ διαδεδομένες στα φυτά και πολλές από αυτές είναι υπεύθυνες για το χρώµα των καρπών και των ανθέων.
Περίπου 3.000 ενώσεις, ίσως και μεγαλύτερος αριθμός, είναι γνωστές και τις συναντάμε στα “ανώτερα φυτά”.
Στα φυτά τις συναντάμε είτε σε ελεύθερη μορφή είτε σε μορφή γλυκοζιτών.
Επειδή είναι ευρέως διαδεδομένα στη φύση συνιστούν μέρος της διατροφής του ανθρώπου.
Υπολογίζεται ότι ο άνθρωπος παίρνει µε την τροφή του 1 gr /ημερησίως.
Κατηγορίες φλαβονοειδών
Τα φλαβονοειδή διαιρούνται σε κατηγορίες:
1. ανθοκυάνες
2. φλαβόνες, φλαβονόλες, και τα διµερή τους, φλαβανόνες, ισοφλαβόνες, ισοφλαβανόλες, ξανθόνες, με πιο γνωστές και ισχυρότατες την απιγενίνη,
τη λουτεολίνη και τις γλυκοσίδες τους.
3. φλαβάνες, χαλκόνες, διϋδροχαλκόνες, κατεχίνες.
4. ωρόνες
Βιολογικές ιδιότητες
Τα φλαβονοειδή εμφανίζουν πληθώρα βιολογικών ιδιοτήτων και δράσεων:
– αvτιφλεγµoνώδης δράση
Το 1930 ο Szant Györgi απέδειξε ότι εκχυλίσματα από τα είδη του γένους Citrus αυξάνουν την αντοχή των τριχοειδών αιμοφόρων αγγείων.
Αργότερα, μελετώντας αρκετά φλαβονοειδή, διάφοροι ερευνητές έδειξαν ότι αυτά έχουν αντιφλεγμονώδη δράση, η οποία πιθανώς να οφείλεται στην αναστολή μερικών ενζυµικών συστημάτων τα οποία εμπλέκονται κατά το σχηματισμό και εξέλιξη της φλεγμονής.
Διαπιστώθηκε µε αυτό τον τρόπο ότι ορισμένα φλαβονοειδή, όπως η κερσετίνη και οι προκυανιδίνες, αναστέλλουν την ελεύθερη ισταµίνη, ελέγχουν τη σύνθεση των προσταγλαδινών και λευκοτριενίων και μειώνουν τη διαπερατότητα και ευθραυστότητα των τοιχωμάτων των τριχοειδών αιμοφόρων αγγείων.
– καρδιοπροστατευτική δράση
Γνωστή είναι η χρήση των εκχυλισµάτων των ειδών του Grategus για τη θεραπεία διαφόρων τύπων διαταραχών της καρδιάς.
Επίσης οι πολυφαινόλες ειδών vitis π.χ. Vitis vinifera, έχουν αποδειχθεί ότι έχουν προστατευτικό ρόλο στην αρτηριοσκλήρυνση.
Το κόκκινο χρώµα του κρασιού οφείλεται σε πολυφαινολικές ενώσεις, όπως τις ανθοκυανιδίνες και τους γλυκοζίτες.
Οι πολυφαινολικές αυτές ενώσεις του κρασιού έχουν προστατευτικό ρόλο στην αρτηριοσκλήρυνση και αντιοξειδωτική δράση που εμποδίζει την οξείδωση της LDL(low density lipoprotein).
Η ρεσβερατρόλη, είναι η πιο γνωστή φαινολική ένωση που βρίσκεται σε υψηλή συγκέντρωση στο φλοιό των σταφυλιών που προορίζονται για την παρασκευή κρασιού.
– αντιελκώδης δράση
Μερικά φλαβονοειδή αποτρέπουν το σχηματισμό ελκών, μετριάζουν τον πόνο και σταματούν την αιμορραγία.
– προστστεύουν τα μάτια μας από τον καταρράκτη
Στην πάθηση του διαβήτη, υπάρχει αύξηση της γλυκόζης στο αίγα του ανθρώπου, επίσης, στο φακό του ματιού παράγεται σορβιτόλη ή δουλκιτόλη.
Η galactitol ή dulcitol δε μπορεί να μεταβολισθεί από τον οργανισμό όταν παράγεται, και ως εκ τούτου σχηματίζεται μια υάλινη στοιβάδα μέσα στους φακούς, ο γνωστός μας καταρράκτης.
Επί πλέον συγκέντρωση δουλκιτόλης στο µάτι, αυξάνει την ωσμωτική πίεση µε αποτέλεσμα τον πόνο.
Τα φλαβονοειδή είναι ισχυροί αναστολείς του σχηματισμού dulcitol
Την ισχυρότερη δράση την έχουν η κερσετίνη και μυρικιτρίνη.
– αντικαρκινική δράση
Τα φλαβονοειδή του γένους Citrus όπως η tangerιtin,
και nobiletin, παρουσιάζουν έντονη ανασταλτική δράση στους καρκινικούς όγκους
– αντιθροµβωτική δράση
Οι επιδημιολογικές μελέτες έδειξαν χαμηλό ποσοστό στεφανιαίας νόσου σε περιοχές όπου οι κάτοικοι των περιοχών αυτών καταναλώνουν εσπεριδοειδή.
– αντιοξειδωτική δράση, τα ισχυρότερα αντιοξειδωτικά των φλαβονοειδών είναι:
η quercetin
η myricetin
gosypetin
quercetagetin
Συμπερασματικά λοιπόν τα φλαβονοειδή
– διατηρούν την ελαστικότητα των αιμοφόρων αγγείων μας
– διατηρούν την υγεία του αγγειακού μας σύστηματος, ενώ γενικότερα προστατεύουν τα κύτταρά μας από τη γήρανση
– ενισχύουν την αντοχή των φλεβών, εξασφαλίζουν την υγιή ροή του αίματος μέσα στα αγγεία και
– προστατεύουν τα τριχοειδή αγγεία και τις μικρές φλέβες από διαρροές του πλάσματος του αίματος
– βελτιώνοντας τη φλεβική αιμοκυκλοφορία και μικροκυκλοφορία, μας προστατεύουν από το ενοχλητικό φαινόμενο των πρησμένων αστραγάλων και
– ανακουφίζουν τις διογκωμένες φλέβες, δίνουν άμεση ανακούφιση και μάλιστα διαρκείας, σε συμπτώματα όπως οι βραδινές κράμπες,
η αίσθηση βάρους,
το οίδημα και η φαγούρα στα πόδια αλλά και
στις αιμορροΐδες
– συμβάλλουν στη μείωση των μεταλλάξεων του κυττάρου και μειώνουν την πιθανότητα εμφάνισης καρκίνων
– να προλάβουν τις καρδιαγγειακές παθήσεις και
– τις νευροεκφυλιστικές ασθένειες
– αποτρέπουν τη συγκόλληση των αιμοπεταλίων και επομένως τη δημιουργία θρόμβων, ενώ μειώνουν την αρτηριακή πίεση.
Ωραία όλα αυτά, αλλά που βρίσκουμε τα φλαβονοειδή;
Η λέξη φλαβονοειδές προέρχεται από τη λατινική λέξη flavus που σημαίνει κίτρινο και εκτιμάται ότι είναι περίπου 4000 με 6.000
Και βρίσκουμε:
– τις κατεχίνες στο πράσινο και μαύρο τσάι, τη μαύρη σοκολάτα και τα σταφύλια.
– τις ανθοκυανιδίνες και ανθοκυανίνες στα κεράσια,
στις φράουλες,
στη φλούδα των κόκκινων μήλων και των κόκκινων σταφυλιών,
στο κόκκινο κρασί,
στα βατόμουρα,
στα κράνα,
στα μύρτιλλα,
στα δαμάσκηνα,
στα παντζάρια,
στο μπρόκολο,
στο άγριο ραδίκι,
στο κόκκινο λάχανο,
στις μελιτζάνες,
στα κόκκινα φασόλια
– τις guercetin και resveratrol:
στη φλούδα των κόκκινων σταφυλιών,
των κόκκινων κρεμμυδιών και μήλων,
στο κόκκινο κρασί,
στο μαύρο και πράσινο τσάι,
στα βατόμουρα,
τα βερίκοκα,
το γκρέιπ φρουτ,
τη σίκαλη,
τα φασόλια και
στα πράσινα φυλλώδη λαχανικά.
– τις ισοφλαβόνες, οι οποίες έχουν και φυτοοιστρογόνα δράση τις βρίσκουμε
στα ρόδια,
το σιτάρι και
τα όσπρια.
– τη rutin, η οποία συγκαταλέγεται στα ισχυρότατα αντιοξειδωτικό στα σπαράγγια και
τα εσπεριδοειδή.
– τη silymarin, η οποία έχει ισχυρές αντιιικές, αντιφλεγμονώδεις και αντιοξειδωτικές ιδιότητες, τη βρίσκουμε στις αγκινάρες και
στο γαϊδουράγκαθο.
– τη naringin,την οποία βρίσκουμε στο γκρέιπφρουτ,
στα πορτοκάλια
– τις τανίνες, τις οποίες βρίσκουμε στα ρόδια,
στο μαύρο τσάι,
στα μούρα και
στα φύλλα της βελανιδιάς.
– τις hesperidin και diosmin, τις οποίες βρίσκουμε σε όλα τα εσπεριδοειδή και κυρίως
τα πορτοκάλια.
Αυτές οι δύο ουσίες σε έρευνες έχουν δείξει μεγάλη κλινική επιτυχία σε προβλήματα με την κυκλοφορία του αίματος στα πόδια μας,
στις αιμορροΐδες, ενώ συνεργάζονται άριστα με τη βιταμίνη C.
Αυτό που πρέπει να γνωρίζουμε είναι ότι η μεγαλύτερη συγκέντρωση φλαβονοειδών σε όλα τα εσπεριδοειδή βρίσκεται στο λευκό σαρκώδες μέρος του φρούτου, για αυτό καλό είναι να προσέχουμε πολύ καλά όταν καθαρίζουμε τα εσπεριδοειδή, ώστε να μην πετάμε στα σκουπίδια το πολύτιμο αυτό κομμάτι τους.
Βότανα με υψηλή περιεκτικότητα σε φλαβονοειδή
Τα σπουδαιότερα είναι:
ο βασιλικός,
ο μαϊντανός,
ο άνηθος,
η ρίγανη,
το θυμάρι,
το κάρδαμο,
το δεντρολίβανο,
το φασκόμηλο,
το πιπέρι καγιέν,
ο κορίανδρος,
η μέντα,
το χαμομήλι,
ο γλυκάνισος,
η τσουκνίδα,
η καλέντουλα,
το σκόρδο,
το κρεμμύδι.
Βέβαια το φυτικό βασίλεια είναι πάμπλουτο, δεν περιορίζεται σε πέντε ή δέκα ή εκατό βότανα,
φυτά ή φρούτα.
Κυριολεκτικά όλες οι τροφές μας προέρχονται από αυτό, είτε πρωτογενώς,
είτε δευτερογενώς!
Κείμενο και επιμέλεια κειμένου:thalia-botanologia.gr
https://www.sciencedirect.com/topics/nursing-and-health-professions/carvacrol