Το λυκοπένιο συνδέεται με χαμηλότερο κίνδυνο επιθετικού καρκίνου του προστάτη

Το λυκοπένιο προστατεύει από τον καρκίνο του προστάτη και χαρίζει πλήθος ευεργετικών ιδιοτήτων στην υγεία μας.
Το κόκκινο χρώμα πολλών λαχανικών και φρούτων, όπως οι τομάτες και το καρπούζι, οφείλεται στη σχετικά μεγάλη περιεκτικότητά τους σε λυκοπένιο. 
Ιδιαίτερα πλούσια σε λυκοπένιο είναι και όλα τα προϊόντα που λαμβάνονται από την επεξεργασία της τομάτας, όπως ο τοματοχυμός,
ο τοματοπελτές και η σκόνη τομάτας.
Το όνομά του προέρχεται από το διωνυμικό όνομα της τομάτας: Solanum lycopersicum.
Στην ελληνική ιατρική βιβλιογραφία αναφέρεται και ως λυκοπένη.
Το λυκοπένιο είναι μία από τις πλέον ισχυρές αντιοξειδωτικές ουσίες φυτικής προέλευσης.
Το λυκοπένιο προλαμβάνει ζημιές στο DNA και βοηθά στην καλύτερη λειτουργία των κυττάρων.
Το λυκοπένιο αποτελεί πρόδρομο ένωση της βιοσύνθεσης όλων των καροτενοειδών.
Η βιοσύνθεση του λυκοπενίου πραγματοποιείται μόνο στους φυτικούς οργανισμούς και ο άνθρωπος το λαμβάνει αποκλειστικά μέσω της τροφής και κυρίως μέσω της κατανάλωσης της τομάτας και των επεξεργασμένων προϊόντων της και του καρπουζιού.
Ως εξαιρετικά λιπόφιλη ένωση το λυκοπένιο, συσσωρεύεται στους λιπαρούς ιστούς, στο αίμα (με τη βοήθεια λιποπρωτεϊνών), όπως επίσης και στις μεμβράνες των κυττάρων.
Η καθημερινή πρόσληψη λυκοπενίου εξαρτάται από τις διατροφικές συνήθειες και κυμαίνεται σε ευρύτατη περιοχή, από 0,3 έως και 30 mg.
Διατροφή πλούσια σε λυκοπένιο έχει ευεργετικά αποτελέσματα στην υγεία και υπάρχουν ενδείξεις ότι περιορίζει την πιθανότητα εμφάνισης διάφορων τύπων καρκίνων και ιδιαίτερα του καρκίνου του προστάτη.
Επίσης, αναφέρεται ότι περιορίζει τον κίνδυνο εμφάνισης διάφορων καρδιαγγειακών νόσων, την εκφύλιση της ωχράς κηλίδας και του καταρράκτη, όπως και άλλων εκφυλιστικών νόσων στα ηλικιωμένα άτομα.
Η προστατευτική αξία του λυκοπενίου έχει παρατηρηθεί όταν αυτό προσλαμβάνονται από τα τρόφιμα που το περιέχουν και όχι απομονομένο από αυτά.

Οι έρευνες για τις φυτοχημικές ουσίες της διατροφής, ιδιαίτερα εκείνες που προσλαμβάνονται από φρούτα και λαχανικά, έχουν ξεκινήσει εδώ και πολλές δεκαετίες.
Παρατηρήθηκε και επιβεβαιώνεται συνέχεια, πως  τα φυτικής προέλευσης τρόφιμα, όταν αποτελούν σημαντικό τμήμα της διατροφής του ανθρώπου, χαρίζουν βελτιώσεις και ευεργετικά φαινόμενα στην υγεία του..
Η αναγκαιότητα αντιοξειδωτικών στη διατροφή.
Οι αερόβιοι οργανισμοί χρησιμοποιούν το οξυγόνο για τις ενεργειακές ανάγκες τους μέσω των μιτοχονδριακών μηχανισμών στα κύτταρα.
Οι ελεύθερες ρίζες (οξυγονούχες και αζωτούχες) και οι οξυγονούχες δραστικές ενώσεις (ROS, Η2Ο2, Ο3, ΝΟ) διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στον μεταβολισμό των τροφών και στην κυτταρική λειτουργία των περισσότερων βιοχημικών συστατικών και ενζυμικών συστημάτων.
Ωστόσο, το οξυγόνο και οι ROS (reactive oxygen species) είναι ισχυρές οξειδωτικές χημικές ενώσεις και εάν δεν ρυθμισθεί η μεταβολική τους πορεία μπορούν να προκαλέσουν οξειδωτικές βλάβες σε πρωτεΐνες, λιπίδια μεμβρανών και νουκλεϊκά οξέα (DNA, RNA, mtDNA), οι οποίες με τη σειρά τους οδηγούν σε δυσλειτουργίες,
φλεγμονές,
ενζυμικές ανωμαλίες,
νοσηρότητα,
γήρανση και άλλα δυσμενή κλινικά φαινόμενα.
Οι έρευνες δείχνουν ότι διατροφή πλούσια σε αντιοξειδωτικές ουσίες περιορίζει τις επιβλαβείς δράσεις των ROS και μειώνει τις πρόωρες βιολογικές και κλινικές παθογόνες διεργασίες.
Οι αερόβιοι οργανισμοί προσλαμβάνουν από τη διατροφή τους μεγάλη ποικιλία αντιοξειδωτικών ουσιών, όπως είναι η βιταμίνη C (ασκορβικό οξύ),
η βιταμίνη Ε,
τα φλαβονοειδή,
τα ρετινοειδή,
οι πολυφαινόλες,
ιχνοστοιχεία όπως το σελήνιο, αντιοξειδωτικά ένζυμα, κ.α.
Με κυκλοφορία των ενώσεων αυτό στο αίμα και την είσοδό τους στα κυτταρικά υγρά εξουδετερώνουν οξειδωτικούς μεταβολίτες (ελεύθερες ρίζες, ROS, κ.λπ.) και μετριάζουν σε σημαντικό βαθμό οξειδωτικές βλάβες.

Σε προοπτική μελέτη σχετικά με το ρόλο του διατροφικού λυκοπενίου στη μείωση του κινδύνου καρκίνου του προστάτη, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι η κατανάλωση τροφίμων με υψηλή περιεκτικότητα σε λυκοπένιο συνδέεται με μειωμένο κίνδυνο θανατηφόρου καρκίνου του προστάτη.

Το λυκοπένιο ως αντιοξειδωτικό. 
Μελέτες in vitro έδειξαν ότι το λυκοπένιο εξουδετερώνει τις οξυγονούχες ελεύθερες ρίζες, όπως η ρίζα υδροξυλίου (ΗΟ·),
το υπεροξειδικό ανιόν (Ο2·-),
τα υπεροξείδια (RO-Ο·),
το μονήρες οξυγόνο (singlet oxygen) και διαθέτει μεγαλύτερη αντιοξειδωτική δράση από τη βιταμίνη Ε (τοκοφερόλες) και τη γλουταθειόνη.
Το λυκοπένιο, όπως και άλλες φυτοχημικές ουσίες, αποτέλεσαν αντικείμενο πολυάριθμων ερευνών τις τελευταίες δεκαετίες και έχουν διεξαχθεί πολυάριθμες in vivo – πειραματόζωα, συνήθως μύες και επιδημιολογικές και κλινικές έρευνες σε μεγάλο αριθμό ατόμων – εθελοντές, παρακολούθηση των διατροφικών συνηθειών με ερωτηματολόγια, προσωπικές συνεντεύξεις και κλινικές αναλύσεις βιοδεικτών.
Παρατηρήθηκαν οι ισχυρές αντιοξειδωτικές του ιδιότητες, οι οποίες είναι οι κυρίως υπεύθυνες για τη βιοπροστατευτική δραστικότητά του, ωστόσο έχουν αρχίσει να συσσωρεύονται ενδείξεις ότι το λυκοπένιο (και ειδικότερα τα προϊόντα οξείδωσής του) εμπλέκεται και σε άλλους μηχανισμούς, όπως η διακυτταρική επικοινωνία,
η εμπλοκή του σε μηχανισμούς του ορμονικού και ανοσολογικού συστήματος και σε διάφορους μεταβολικούς μηχανισμούς.
Στην Ελλάδα υπάρχουν σημαντικές σχολές επιδημιολόγων που έχουν επικεντρωθεί σε τέτοιες μελέτες και συνεργάζονται με αντίστοιχες σχολές επιδημιολογίας άλλων χωρών σε διεθνή προγράμματα.
Τις τελευταίες δεκαετίες, η επιστημονική κοινότητα έχει αναγνωρίσει, μέσα από πληθώρα κλινικών και επιδημιολογικών μελετών, τον σημαντικό ρόλο της Μεσογειακής Διατροφής, τόσο στην πρόληψη όσο και στην έκβαση πολύπλοκων ασθενειών, όπως οι καρδιοαγγειακές παθήσεις και οι κακοήθεις νεοπλασίες.
Η Μεσογειακή Διατροφή, με τα άφθονα θρεπτικά της συστατικά με αντιοξειδωτική δράση, τη σωστή αναλογία γευμάτων και το άφθονο ελαιόλαδο δεν σταματά να αποτελεί πηγή κλινικών μελετών παρέμβασης (intervention studies). [Σημείωση: Οι μελέτες παρέμβασης διαφέρουν από τις μελέτες παρατήρησης κατά το ότι ο ερευνητής είναι εκείνος που καθορίζει τον βαθμό έκθεσης σε μια ουσία ή σε ένα είδος διατροφής].
Βιοδιαθεσιμότητα του λυκοπενίου. 
Tο λυκοπένιο στην τομάτα και άλλα λαχανικά και φρούτα είναι εγκλωβισμένο στους φυτικούς ιστούς, γεγονός που μειώνει σημαντικά τη βιοδιαθεσιμότητά του (bioavailability), δηλαδή τη μεταφορά του στην κυκλοφορία του αίματος.
‘Ετσι, η βιοδιαθεσιμότητα του λυκοπενίου από επεξεργασμένα ή μαγειρεμένα προϊόντα τομάτας είναι μεγαλύτερη σε σχέση με εκείνη του νωπού προϊόντος.
Αυτό οφείλεται στους εξής λόγους:
(α) Η θέρμανση αποσπά το λυκοπένιο από το πλέγμα των φυτικών ιστών του τροφίμου.
(β) Το λυκοπένιο μετατρέπεται από την όλα-trans στερεοχημική δομή, με την οποία βρίσκεται στα νωπά φρούτα και λαχανικά, σε cis-ισομερείς μορφές, οι οποίες φαίνεται πως απορροφούνται ευκολότερα.
Ωστόσο, απομένει να διευκρινισθεί εάν οι cis-ισομερείς δομές είναι βιολογικώς δραστικότερες.
Επίσης η κατανάλωση διαιτητικού λίπους π.χ. ελαιόλαδο, με τρόφιμα που περιέχουν λυκοπένιο, αυξάνει την απορρόφηση του λυκοπενίου λόγω της λιποδιαλυτότητάς του.
Επιπλέον, η απορρόφηση του λυκοπενίου ενισχύεται όταν η τομάτα και τα προϊόντα τομάτας καταναλώνονται με τη φλούδα.
Επιδημιολογικές μελέτες για το λυκοπένιο και άλλα καροτενοειδή. 
Ως μία από τις ισχυρότερες αντιοξειδωτικές φυτοχημικές ουσίες, το λυκοπένιο θεωρείται από επιστημονικές έρευνες ότι μειώνει τον κίνδυνο καρκινογένεσης και αθηρωμάτωσης, προστατεύοντας σημαντικά μόρια του οργανισμού όπως τα λίπη, τη χαμηλής πυκνότητας λιποπρωτεΐνη (low-density lipoprotein, LDL), τις πρωτεΐνες και τo DNA από επικίνδυνες και χρόνιες οξειδώσεις.
Υπάρχουν πολυάριθμες έρευνες για το λυκοπένιο. 
Μετα-ανάλυση 21 ερευνών (από το 1966 έως το 2003) που δημοσιεύθηκε το 2004 στο περιοδικό Cancer Epidemiology Biomarkers and Prevention επιβεβαιώνει ότι η κατανάλωση τομάτας κυρίως μαγειρεμένης ή επεξεργασμένης, προστατεύει από τον καρκίνο του προστάτη.
Σε άνδρες που κατανάλωναν κυρίως ωμές τομάτες, ο κίνδυνος για καρκίνο του προστάτη μειώθηκε κατά 11%, ενώ για εκείνους που κατανάλωναν κυρίως μαγειρεμένες ή επεξεργασμένα προϊόντα τομάτας ο κίνδυνος μειώθηκε κατά 19%.

Πρέπει να τονισθεί ότι οι μελέτες αυτές έγιναν με βάση την πρόσληψη λυκοπενίου από τις φυσικές τροφές και όχι του ίδιου, σε απομονομένη μορφή.
Αυτό σημαίνει ότι εκτός από το λυκοπένιο ο οργανισμός προσλαμβάνει και άλλα χρήσιμα συστατικά (άλλα καροτενοειδή, βιταμίνες, φλαβονοειδή, ένζυμα, ιχνοστοιχεία κ.α.) τα οποία μπορεί να συνεισφέρουν στα ευεργετικά αποτελέσματα ή να δρουν συνεργιστικά με το λυκοπένιο.
Επομένως, ορθότερο θα ήταν να μην γίνεται αναφορά στις ευεργετικές ιδιότητες του λυκοπενίου, αλλά στις ευεργετικές ιδιότητες των τροφών που περιέχουν λυκοπένιο

Προοπτικές μελέτες (prospective studies) με δίαιτες που ήταν πλούσιες σε λυκοπένιο συνδέονταν με μείωση του κινδύνου εμφάνισης καρκίνου του προστάτη, ιδιαίτερα σε πιο επιθετικές μορφές.
Προοπτική μελέτη πραγματοποιήθηκε σε 47.000 εργαζόμενους στον κλάδο της υγείας, που ήταν υπό παρακολούθηση επί 8 χρόνια.
Εκείνοι που ακολουθούσαν δίαιτα με υψηλότερη πρόσληψη λυκοπενίου έδειξαν να έχουν χαμηλότερο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του προστάτη, κατά 21%. [Σημείωση: Μια προοπτική μελέτη ξεκινά στον παρόντα χρόνο και τα αποτελέσματά της παρακολουθούνται στη συνέχεια, σε αντίθεση με μια αναδρομική μελέτη (retrospective study) η οποία παρατηρεί σε παρόντα χρόνο τα αποτελέσματα και εξετάζει τι τα προκάλεσε κατά το παρελθόν].
Σε προοπτική μελέτη Αμερικανών ιατρών, διαπιστώθηκε ότι τα άτομα με τα υψηλότερα επίπεδα λυκοπενίου στο πλάσμα είχαν σημαντικά χαμηλότερο κίνδυνο ανάπτυξης επιθετικού καρκίνου του προστάτη.
Ωστόσο, σε μία άλλη προοπτική μελέτη περισσότερων από 58.000 Ολλανδών, η πρόσληψη λυκοπενίου δεν συσχετίστηκε με τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του προστάτη.
Ενώ υπάρχει σημαντικό επιστημονικό ενδιαφέρον για την πιθανή δράση του λυκοπενίου στη βοήθεια πρόληψης του καρκίνου του προστάτη, δεν είναι ακόμα σαφές αν η μείωση του κινδύνου καρκίνου του προστάτη, που εμφανίζεται σε ορισμένες επιδημιολογικές μελέτες σχετίζεται με το ίδιο το λυκοπένιο μόνο ή και με άλλες ενώσεις στις τομάτες ή και με άλλους παράγοντες που σχετίζονται με μια πλούσια σε χρήσιμα συστατικά διατροφή.
Για παράδειγμα, οι τομάτες περιέχουν το γλυκαλκαλοειδές τοματίνη (tomatine), μια κυτταροτοξική ουσία που καταστρέφει τα καρκινικά κύτταρα, χωρίς όμως να αφήνει άθικτα τα υγιή κύτταρα, μια ουσία η οποία προσβάλλει τα επιθηλιακά κύτταρα οισοφάγου και στομάχου και ευθύνεται για το αίσθημα οπισθοστερνικού καύσου (καούρα, κάψιμο), που προκαλεί η υπερβολική κατανάλωση τομάτας και προϊόντων της.
Μέχρι σήμερα, τα αποτελέσματα των βραχυπρόθεσμων διατροφικών μελετών παρέμβασης με τη χρήση του λυκοπενίου σε ασθενείς με καρκίνο του προστάτη, έχουν δώσει αρκετά θετικά αποτελέσματα και η δράση ή η συνέργεια του λυκοπενίου με άλλες διαιτητικές πηγές είναι ενδιαφέρουσα και πολλά υποσχόμενη.
Ωστόσο, η ασφάλεια και η αποτελεσματικότητα της μακροχρόνιας χρήσης συμπληρωμάτων λυκοπενίου για την πρόληψη του καρκίνου του προστάτη δεν είναι γνωστή.
Σύμφωνα με μια ανάλυση των εμπειρογνωμόνων της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας ‘Ερευνας για τον Καρκίνο (WCRF), υπάρχουν επαρκή στοιχεία, για τις προστατευτικές επιδράσεις του διαιτητικού λυκοπένιου και ειδικότερα του λυκοπενίου που περιέχεται στην τομάτα και στα παράγωγά της για τον καρκίνο του προστάτη.
Η θετική αυτή επίδραση αυξάνεται με τη δόση και το λυκοπένιο απορροφάται καλύτερα όταν τα τρόφιμα είναι μαγειρεμένα και τεμαχισμένα. Επιπλέον, το λυκοπένιο ως εξαιρετικά λιπόφιλη ένωση απαιτεί κάποιο λιπαρό φορέα (λάδι) για να αποσπασθεί από τους φυτικούς ιστούς και να απορροφηθεί από τον οργανισμό, συνεπώς η βιοδιαθεσιμότητά του είναι μεγαλύτερη από μαγειρεμένη τομάτα ή σάλτσα (κ.λπ.) με κάποιο λιπαρό τρόφιμο.
Ενδεικτικά ερευνητικά συμπεράσματα. 
Τα τελευταία 20 χρόνια έχει διεξαχθεί πλήθος ερευνών και έχουν δημοσιευθεί πολλές ανασκοπήσεις πάνω στην ύπαρξη ή όχι ευεργετικών επιπτώσεων στην υγεία από την πρόσληψη λυκοπενίου με τη διατροφή.
Ωστόσο, τα αποτελέσματα είναι αντιφατικά και αβέβαια και πολλές έρευνες υποδεικνύουν την ανάγκη επιπλέον ερευνών(!).
Ενδεικτικές δημοσιεύσεις καταλήγουν στα εξής συμπεράσματα:
-. “Αν και όχι οριστικό, τα διαθέσιμα δεδομένα υποδεικνύουν ότι αυξημένη κατανάλωση τομάτας και προϊόντων της είναι συνετή επιλογή”.
-. “… [υπάρχουν] αρκετές ενδείξεις για να συσταθεί σε ασθενείς [που πάσχουν από καρκίνο του προστάτη] μια δίαιτα πλούσια σε σε λαχανικά και φρούτα, μέρος της οποίας πρέπει σίγουρα να είναι οι τομάτες και τα προϊόντα τομάτας…”
-. “Προς το παρόν υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις για τον ρόλο του λυκοπενίου στη στεφανιαία νόσο.
Αν και ο κύριος μηχανισμός δράσης είναι οι αντιοξειδωτικές ιδιότητες του λυκοπενίου, πιθανώς υπεύθυνοι είναι και άλλοι μηχανισμοί…
Απαραίτητες επιπλέον μελέτες”
-. “Η κατανάλωση σκόνης τομάτας και όχι λυκοπενίου παρεμπόδισε την καρκινογένεση στον προστάτη, γεγονός που υποδεικνύει ότι τα προϊόντα τομάτας περιέχουν επιπλέον συστατικά (πέραν του λυκοπενίου) που τροποποιούν την καρκινογένεση στον προστάτη.
Η δίαιτα μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του προστάτη.
Τα φυτοχημικά και η δίαιτα μπορεί να δρουν με διαφορετικούς μηχανισμούς”
-. “… παρουσιάζονται πειραματικά δεδομένα αυτού του εργαστηρίου και άλλων, τα οποία στηρίζουν την υπόθεση ότι η ολόκληρη τομάτα (whole tomato) και τα φυτοχημικά συστατικά της μειώνουν τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του προστάτη”
-. “Η κατανάλωση προϊόντων τομάτας σε μεγάλες ποσότητες συνδέεται με μειωμένο κίνδυνο ανάπτυξης γαστρικού καρκίνου.” 
-. “Τα συμπληρώματα λυκοπενίου δεν είναι τοξικά…
Το λυκοπένιο συγκεντρώνεται σε ιστούς του προστάτη και εντοπίζεται στον πυρήνα του.
Ενδεχομένως κάποιοι οξυγονούχοι μεταβολίτες του λυκοπενίου παρουσιάζουν χημειοπροστατευτική δράση…” 

Σημαντικές χρονολογίες στην ιστορία του λυκοπένιου 
– 1873: Απομονώνεται ο πρώτος ερυθρός κρύσταλλος λυκοπενίου από τους καρπούς του φυτού tamus communis (βρυωνία) (Hartsen, Chem. Centr. 1873:204).
– 1875: Παραλαμβάνεται μίγμα λυκοπενίου και άλλων καροτενίων από τομάτες, χωρίς να γίνει διάκριση και διαχωρισμός των επιμέρους συστατικών (Millardet, Bull. Soc. Sci. Nancy 2:21, 1875).
– 1903: Απομονώνεται η καθαρή ερυθρά χρωστική της τομάτας, διακρίνεται από τα άλλα καροτένια και της δίνεται η ονομασία λυκοπένιο (Schunck CA, Proc. Royal Soc. London 72:165, 1903).
– 1910: Απομονώνονται 11 g καθαρού λυκοπενίου από 75 kg τομάτες και προσδιορίζεται ο μοριακός τύπος του ως C40Η56 (Willstätter R, Escher HHZ, Physiol. Chem. 64:47, 1910).
– 1930: Προσδιορίζεται η δομή του λυκοπενίου: Διαπιστώνεται ότι πρόκειται για έναν ισχυρά ακόρεστο υδρογονάνθρακα με 13 διπλούς δεσμούς από τους οποίους οι 11 είναι συζυγιακοί (Karrer P, Helfenstein A, Wehri H, Wettstein A. Acta, 14:154-162, 1930).
– 1985: Διαπιστώνεται ότι αύξηση της κατανάλωσης λαχανικών και φρούτων πλούσιων σε καροτένια μειώνει την πιθανότητα ανάπτυξης καρκίνου (Ερευνητική ομάδα Πανεπιστημίου Harvard) [Αναφ. 1η].

πηγή του άρθρου:http://195.134.76.37/chemicals/chem_lycopene.htm#11
Περισσότερες μελέτες, αναφορές και δημοσιεύσεις που επιβεβαιώνουν την ευεργετική επίδραση του λυκοπενίου στον καρκίνο του προστάτη:
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4616444/
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0753332220306521
https://www.cancernetwork.com/view/lycopene-intake-linked-lower-risk-aggressive-prostate-cancer
https://www.nature.com/articles/4500560
https://www.nature.com/articles/pcan200938
https://www.cancer.gov/about-cancer/treatment/cam/hp/prostate-supplements-pdq
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9407197/
https://www.sciencedirect.com/topics/agricultural-and-biological-sciences/solanum-lycopersicum

Επιμέλεια κειμένου:thalia-botanologia.gr